De Vlaming en zijn bomen

We vereren bomen als getuigen van een ver verleden en als bewakers van een duurzame toekomst. Maar Bert De Somviele stelt vast dat we soms veel minder tolerant zijn voor de oude reuzen dan we zelf denken.

Door Bert De Somviele Directeur Bos+.

De Standaard – 15.02.2020
De knotlinde in Massemen, tussen 378 en 440 jaar oud, overlever van de storm Ciara.

Met honderden zijn ze het voorbije weekend tegen de grond gegaan, de bomen voor wie het geweld van storm Ciara te veel werd. Zo ook de monumentale Vollanderpopulier in Zottegem. Die reus van bijna 2 meter dik, 20 ton zwaar en naar schatting 150 jaar oud donderde omlaag met een klap die tot in de omringende dorpskernen gehoord werd. Veel omwonenden maakten de voorbije dagen nog even de tocht naar de gevallen kolos om afscheid te nemen en herinneringen op te halen (DS 13 februari). Op deze plek, waar vroeger de vierschaar van de regio zich bevond en recht gesproken werd, komt er, zoals de traditie het al eeuwenlang vereist, gelukkig een nieuwe boom.

https://www.standaard.be/cnt/dmf20200212_04846202?articlehash=5EC766FEE1415A13D0B3BA4D631E5519D770A119FF0726E7AC24EC7E938E87FD4DFBFD23EADAB553573B7509B474B734EB4095666DBCA937DA552A820F6AD4F3

De voorbije dagen zag ik veel vrienden en kennissen het verlies betreuren van een boom waarmee ze wat hadden. De populier uit Zottegem, een oude appelaar waar een collega natuurbeheerder vanuit zijn kantoor zicht op had, de favoriete kerselaar van een kennis … Een boswachter liet weten dat hij zijn dierbare eik zal missen, maar meldde ook dat de gesneuvelde boom blijft liggen en de komende decennia de woonplaats wordt van een uitgebreid gamma aan fascinerende organismen.

Lapjesbomen en spijkerbomen

Het blijft opvallend hoe we ons verbonden weten met bomen. Niet zelden zie ik mensen bomen knuffelen, of toch minstens even stilstaan bij een grote dikke boom om zijn stam aan te raken. (Voor wie nu meewarig zucht: onderzoek heeft aangetoond dat bomen aanraken gezond is, omdat het ons immuunsysteem versterkt.) In de overtreffende trap van dat tree­huggen heb ik zelfs al mensen in tranen zien uitbarsten wanneer ze voor een grote boom stonden. Ik ken er die hun voor­ouders groeten wanneer ze een specifieke boom voorbijlopen. En hier en daar tref je in Vlaanderen nog bomen aan waar oer­oude gebruiken in stand gehouden worden, zoals lapjesbomen (om genezing af te smeken) en spijkerbomen (om van tandpijn af te raken).

Ook de fantasie van kinderen gaat aan de haal onder de bomen: ze zoeken kabouters (of Pokémons) tussen de wortels en zien elfjes tussen de bladeren van de kruin.

Wandelaars laten er de stress van zich afglijden, jongeren vinden er de liefde of scherpen er toch minstens hun versiertrucs aan. Boeddha kwam na 49 dagen meditatie onder een vijgenboom tot verlichting, en in eigen land liet ook Wim Helsen onlangs in zijn prachtprogramma Winteruur weten dat hij zich diep verbonden voelt met bepaalde bomen en er zelfs mee praat. Grappig detail: Helsens bomen praten Engels.
Het is weinig verrassend dat we zoveel betekenis vinden in een organisme dat diep wortelt, maar ook hoog boven ons uittorent, dat monumentaal groot en eeuwenoud kan worden, dat rust uitstraalt maar ook altijd in beweging en verandering is. We vereren ze als getuigen van een ver verleden en als bewakers van een duurzame toekomst. Op belangrijke levensmomenten zoeken we ze op. Met Bos+ planten we elk jaar met jonge ouders geboorte­bossen aan als feestelijke begroeting van dat nieuwe leven, maar ook gedachtenisbossen en -bomen waar mensen troost vinden voor het verlies van een geliefde.

Kettingzaag en vergif

De liefde van de Vlaming voor de boom is groot. Maar er is een paradox in onze relatie tot die bomen. Gemeentelijke milieu­ambtenaren en vrederechters kunnen je ook talloze verhalen vertellen over de dossiers waarin hen gevraagd wordt om bomen te laten vellen. De argumenten variëren van ‘overlast door bladeren in de dakgoot’ en ‘mos op het terras’ tot ‘een lager rendement voor de nieuwe zonnepanelen’. Soms is een inhoudelijk argument niet eens nodig en wordt de boom het instrument om – aan de hand van verouderde wetgeving – een burenruzie te beslechten. Sommigen gaan zelfs bij nacht en ontij met kettingzaag of vergif bomen te lijf.

Wij Vlamingen zijn vaak zijn minder tolerant tegenover die stille reuzen dan we zelf denken. We doen het opvallend slechter dan landen als Duitsland of het Verenigd Koninkrijk, waar bomen meer respect krijgen en ook in een sterk verstedelijkt straatbeeld tijd en ruimte krijgen om ten volle uit te groeien. Nochtans is elke monumentale boom die wij vandaag in ons landschap zien, of dat nu die prachtige knotlinde op het dorpsplein van Massemen is, die machtig schone eik in het Zoniën­woud of die betreurde populier op een landbouwkouter in Zottegem, er niet zomaar gekomen. Dat ze er staan, is het gevolg van eeuwen van bewuste keuzes van onze voorouders om die bomen níét te kappen, ze níét te beschadigen, en ze steeds met respect en vakkennis te beheren.

Zoniënwoud

Dit is geen pleidooi tegen houtkap. Duurzame houtkap heeft zijn plek in het Vlaamse bos-, natuur- en groenbeheer. Maar het is zeker niet ‘de functie van elke boom om gekapt te worden’, zoals een vorige minister bevoegd voor onze bomen nog durfde te beweren. Laten we met een open en tolerante blik naar die zwijgende kanjers kijken. Laten we niet alleen de vermeende overlast en risico’s zien, maar ook de vele voordelen. En laten we maken dat ook de generaties na ons kunnen genieten van die monumenten die bomen zijn.

Van Gogh

De gedachtenboom

Plant zoals de oude filosoof,
in je tuin een gedachtenboom.

Een boom met mooie gedachten,
lelijke gedachten,
wijze gedachten,
en domme gedachten.

Een boom die als hij bloeit,
in alle kleuren van de regenboog,
bloesems en blad verspreidt,
over aarde en firmament.
Plant in je tuin een gedachtenboom,
en laat het maar waaien…

Micheline Baetens – 23 april 2014