De chemie van geluk: welke hormonen en neurotransmitters maken gelukkig?

Geluk is een lastig concept. Iedereen geeft er een andere invulling aan en jaagt het op zijn eigen unieke manier na, maar in de praktijk van alledag bestaat geluk uit vrede in het hier en nu, zonder onrustig met toekomst en verleden bezig te zijn en zonder de drang om het heden te willen veranderen.

Geluk heeft veel te maken met dankbaarheid voor wat er wél in je leven zonder die focus op wat er allemaal mist. Geluk is vooral een ‘hier en nu’-ding, herkenbaar aan de afwezigheid van ongeluk in een van zijn lelijke gedaanten. De verschillende vormen van geluk laten hun chemische sporen na in ons lichaam, met name ons brein. Er zijn tenminste zeven hormonen/neurotransmitters* die nauw betrokken zijn bij ons geestelijke welzijn: endorfine, dopamine, serotonine, oxytocine, adrenaline, gamma-aminoboterzuur (GABA) en anandamide.

De zeven geluksboodschappers in het brein

Endorfine is de grootste geluksboodschapper in ons brein en tevens een natuurlijke pijnstiller. Dat wat mensen typisch als geluk of vrede ervaren is in het brein vooral herkenbaar aan een rijkelijke dosis van deze hormonen. Endorfinen hebben namelijk een opiaatachtig karakter die ons een universeel gevoel van liefde en vrede laten ervaren. Het komt vrij bij heel verschillende activiteiten in veel verschillende situaties: bij het sporten, tijdens de seks, na het vallen van de fiets en bij het volbrengen van kleine alledaagse taakjes, zoals een brief op de post doen of de afwas drogen. (Er wordt gespeculeerd dat een gebrek aan endorfinen weleens een oorzaak zou kunnen zijn van de obsessief-compulsieve stoornis. Mensen die hieraan lijden blijven vaak dezelfde nutteloze dwanghandelingen doen, zoals keer op keer checken of het gas wel uitstaat. Het zou kunnen dat het brein van deze mensen hen chemisch nalaat te vertellen dat de taak volbracht is.)

Serotonine: hoewel het de veelzijdigheid van deze stof geen recht doet, wordt dit ook wel het zelfvertrouwenmolecuul genoemd. Mensen bij wie deze neurotransmitter rijkelijk stroomt hebben van nature veel zelfvertrouwen en tevredenheid over zich. Mensen die deze stof minder makkelijk aanmaken, zijn daarentegen wat afhankelijker en zoekender van aard. Ze zoeken eerder naar bevestiging buiten zichzelf en raken sneller verslaafd aan genotschenkende middelen. Bijna alle antidepressiva werken op zo’n manier dat ze aanwezigheid van serotonine in het brein stimuleren. Daarom worden ze ook wel Serotonin-Specific Reuptake Inhibitors (SSRI’s) genoemd. Antidepressiva worden -ondanks hun twijfelachtige reputatie – gebruikt bij een hele range aan klachten: compulsief-obsessieve stoornis, eetstoornissen, chronische pijn en posttraumatische klachten.

Dopamine wordt ook wel de belonings- of anticipatiemolecuul genoemd. Het komt vrij als wij onze doelen proberen te bereiken. Het laat ons zoeken en jagen naar zaken die ons plezier en vreugde geven, zoals eten, seks en andere fijne ervaringen. Verslavende drugs zoals cocaïne, maar ook het eten van vet en zoet voedsel werken direct in op dit interne beloningssysteem. Het gevaar van veel drugs (en het leven in een welvaartmaatschappij waarin alles direct voorhanden is) is dat het ons de natuurlijke motivatie ontneemt om op een natuurlijke manier onze doelen te willen bereiken.

Oxytocine wordt ook wel het knuffel- of bindingshormoon genoemd. Dit hormoon laat ons verbonden met elkaar voelen. Oxytocine laat zien hoe belangrijk intimiteit, vertrouwen en vriendschap zijn voor ons welzijn. Het zorgt voor meer vertrouwen en loyaliteit tussen mensen. Mensen die van elkaar houden, stimuleren dit hormoon alleen al als ze aan elkaar denken. Maar het werkt ook andersom: mensen die tijdens onderhandelingen oxytocine toegediend krijgen, zijn aardiger en liever voor elkaar. Zoals de term knuffelhormoon al laat doorschemeren, zorgt lichamelijke intimiteit ook dat de oxytocinen toenemen. Wanneer fysiek contact ontbreekt kan chocola of een warm bad de oxytocine-aanmaak stimuleren.

GABA is een natuurlijke angstremmer. Het zorgt ervoor dat andere neurotransmitters die voor opwinding en paniek zorgen minder snel afvuren: GABA zorgen dus voor een gevoel van kalmte. Slaapmiddelen en chemische angstremmers zoals benzodiazepinen werken op de GABA-receptoren van ons brein. Een natuurlijke manier om deze hersenstoffen op te wekken is het beoefenen van yoga of meditatie.

Anandamide komt van het Sanskriet-woord Ananda dat ook wel gelukzaligheid betekent. Wietrokers weten er alles van. Anandamide werkt op dezelfde receptoren als wiet: het is eigenlijk een zelfgeproduceerde vorm van cannabis. Volgens onderzoekers is het ook deze neurotransmitter die duursporters een natuurlijke high geeft dat hen bijvoorbeeld zo lang laat rennen of fietsen: de zogenaamde runners high. Dus als je je afvraagt waarom mensen vrijwillig aan marathons en Elfstedentochten deelnemen… anandamide zou weleens de belangrijkste reden kunnen zijn.

Adrenaline (ook wel epinefrine genoemd) is extreem belangrijk voor onze overleving. Het geeft ons lichaam de instant energie die het af en toe nodig heeft om in actie te komen als er gevaar dreigt. Misschien vraag je je af hoe deze alarmmolecuul geluk helpt veroorzaken? De zogenaamde adrenalinerush die mensen in risicovolle situaties krijgen, geeft ze het gevoel dat ze leven: het is een direct tegengif voor de staat van verveling waarin vooral veel moderne mensen leven. Geluk en angst hebben dus soms veel met elkaar te maken. Mensen die extreme sporten beoefenen zoals kitesurfen of motorcross leven vaak voor de adrenalineroes die hun sport hen geeft. Ook zware criminelen bestaan voor een groot gedeelte uit adrenalinejunkies. Het geluk in gevaarlijke situatie bestaat eruit dat iemand zichzelf tijdelijk helemaal vergeet en zich volledig moet focussen op die taak voorhanden is. Focus maakt gelukkig.

We moeten na deze lijst geluk alvast onderscheiden van genot. Dat laatste is herkenbaar aan een explosieve mix van neurotransmitters als dopamine, serotonine en adrenaline. Genot, zoals het bevredigen van je chocoladeverslaving of seksuele drang, kan heel intens zijn, maar leidt vaak tot een korte, vluchtige kick die daarna al snel een gevoel van leegte achterlaat. ‘Oké, dat was de chocola, en nu?’ Wat mensen over het algemeen onder geluk verstaan heeft – zoals ik hierboven al beschreef – een wat langduriger en milder karakter dan genot. Vooral een flinke dosis endorfinen draagt daaraan bij: die gaat samen met een gevoel van acceptatie, vrede en liefde. Geluk en liefde (dus niet de obsessieve romantische variant daarvan) liggen hierom dicht bij elkaar.

* Noot: Hoewel ons lichaam meer dan honderden chemische stoffen produceert, zijn er maar een klein aantal waarvan we enigszins weten hoe ze onze stemming beïnvloeden.

Bron: The Athlete’s Way – Sweat and the Biology of Bliss van Christopher Bergland