Waarom de romanticus in ieder van ons meer aandacht verdient: “We zijn allemaal wél competent in de liefde”

De Morgen – 05-10-2018 – Barbara Debusschere

Nooit waren er zo veel opties om de liefde te vinden en tips om ze te houden, en toch waren nooit meer mensen alleen en ontgoocheld in Cupido. Met haar nieuwe boek Alleen met jou, een even stevig onderbouwd als vurig beargumenteerd pleidooi voor de romantische liefde, hoopt liefdesexpert Rika Ponnet het tij te keren. “Onze kijk op liefde is veel te negatief.”

“Je moet toch geen vijf tips naast het interview zetten, hé?”, vraagt ze. We zitten in Ponnets kantoor in Gent. Er staat een doos Kleenex op het bureau. Hier komen dan ook al ruim twintig jaar singles een stuk van hun ziel blootleggen. Want, zoals Ponnet in haar boek helder aantoont, dat is onvermijdelijk als je de liefde wil tegenkomen.
De intonatie in haar vraag laat verzet voelen. Weerstand tegen de zoveelste mogelijke vraag om in puntjes op te sommen hoe je de ware vindt en houdt. Doorheen het beklijvende en vernieuwende Alleen met jou voel je het ook. Vlaanderens bekendste relatietherapeute is het kotsbeu, de huidige blik op liefde.

“Wat heb ik het volledig gehad”, schrijft ze, “met de inperkende en flagrant foute kijk op de romantische liefde. Met onze partner kiezen door eisenlijstjes af te vinken en wildvreemden of algoritmes in te zetten. Zo negeren we onze diepste, niet ingevulde verlangens.”

U bent kwaad?

“Ja. Het relatie- en datingklimaat, hoe we kijken naar de liefde, is zo negatief. Het zou te ingewikkeld zijn. Iets waar we beter niet te veel op rekenen. Iets waarvoor we experts nodig hebben. Een probleem waarvoor pasklare, zogezegd wetenschappelijke oplossingen zouden zijn. Het is de romantische liefde, een van de weinige dingen die er echt toe doen, reduceren tot een fractie van wat ze kan zijn.”

De romantische liefde? Is dat niet iets voor Hollywood?

“In dat eenzijdige beeld sluiten we haar gemakshalve op. Maar als we eerlijk zijn, kunnen we er niet om heen dat de romantische liefde onze ultieme drijfveer is. Graag zien en graag gezien worden. Dat kan wollig klinken, maar de romantische liefde is de meest volledige liefde. Ze leert je jezelf kennen en is zeker niet alleen rozig, want je gaat soms op je bek. Maar ze veronderstelt een overgave die groter is dan de angst voor die pijn.”

Wat tips voor de zoektocht schaden toch niet?

“Het lijkt onschuldig, maar ik merk in mijn praktijk hoe het mensen het gevoel geeft dat ze het zelf niet kunnen, dat ze slecht bezig zijn. Dat voedt angst. Faalangst. Angst om gekwetst te worden. Dus duwen we onze emoties weg en gaan we liefde nog meer rationaliseren, proberen te vatten in een tienpuntenplan. Als we maar verstandig kiezen, dan komt het goed. Niet dus. Ik zie velen zich verschuilen achter die erg hoge eisen. Ze houden liever vast aan het idee dat ze ‘de perfecte’ nog niet hebben gevonden, dan te gaan voor een imperfecte eerste ontmoeting.”

U koppelt als relatiebemiddelaar toch ook mensen op basis van checklists?

“Ik laat iedereen vooraf een checklist invullen, maar wat mij interesseert is hoe ze die invullen. Met talloze niet onderhandelbare voorwaarden of relativerend? En wat ik nu veel meer dan vroeger moet doen, is angstige singles helpen om van achter hun muur te komen en hun erg kritische blik naar de andere te lossen. Als strenge boekhouders stellen ze onhaalbare eisen voor een potentiële geliefde. Ze zijn eenzaam, maar door zich zo op te stellen, lopen ze veel kansen op liefde mis.”

Weten wat je wil helpt toch als er zo veel keuze is?

“Ja, maar dat zou moeten gaan over welk verlangen je hebt, wat je wil dat de ander met je doet, niet over smaak in meubels. Onderzoek toont dat met wie we uiteindelijk in zee gaan vaak helemaal niet voldoet aan die checklists. En dat we, door zo rationeel te daten, steeds minder in staat zijn de ander vanuit ons gevoel, onze buik te benaderen. Maar dat is wel de voorwaarde om verliefd te worden. De klik ontstaat op een veel dieper, fysiek en emotioneel niveau dan dat van de lievelingsgerechten en het hebben van dezelfde hobby’s of achtergrond.”

Hoezo? We horen altijd dat je op een aantal basispunten best overeenkomt?

“Ik weet het. In Blind getrouwd worden dan twee mensen gekoppeld omdat ze allebei een links politiek profiel hebben. Maar zelfs sociologen die dit onderzoeken, zeggen dat ze hun kinderen nooit zou aanraden op die basis een lief te kiezen. Want wat is de kip en wat het ei? Vertonen redelijk wat geliefden sociologische gelijkenissen omdat een relatie zo het best werkt, of omdat mensen het makkelijkst iemand leren kennen in hun eigen omgeving en netwerk?

“Allebei universitair zijn en van Beethoven houden zal wel wat helpen, maar het zal nooit de essentie zijn. Talloze mensen die op papier de gedroomde match lijken maar nooit verliefd worden, tonen dat. Talloze geliefden met andere achtergronden, opleidingsniveaus en interesses ook. Die kunnen perfect harmonieus en emotioneel verbonden samen een boek lezen. Hij Aspe, zij Murakami. Dáár gaat het om. Dat hij of zij op je moet lijken is een bedrieglijk houvast dat eveneens onze amoureuze kansen verkleint.”

Is die angstige, veeleisende houding niet begrijpelijk nu we niet meer met ons eerste lief moeten trouwen?

“Absoluut. Er is een zee aan mogelijkheden, we zijn totaal vrij. Dat is een zegen. Maar de keerzijde is meer breuken en leed. Natuurlijk krijg je dan angst, controledrift en honger naar liefdesformules. Maar je vastklampen aan die methodes en zogenaamde zekerheden duwt je wel net weg van de liefde. Het is geen toeval dat er nog nooit zo veel singles zijn geweest, maar tegelijk dat velen nog nooit zozeer het gevoel hadden dat de liefde vinden zowat onmogelijk is.”

U wijst daarbij populaire tv-programma’s, liefdestips en datingapps, maar ook bekende denkers met de vinger.

“(lacht) Ja. Het eerste schept de illusie dat je de perfecte partner kunt vinden en houden, die denkers adviseren omgekeerd dat we beter geen diep liefdesgeluk verlangen. Dat is er allebei naast. Liefde gaat over verlangen en verbinding. Zeker, er ontstaan fijne relaties dankzij Tinder en co. Alleen zie ik dat de collateral damage van dat ‘Primark-daten’ groter is. Want op die apps is niet verbinden, maar verwerpen de hoofdbezigheid. De ander is een Primark-trui die je snel weer kunt weggooien. Je bent zelf ook zo’n goedkope trui. Dat dóét iets met mensen en hun kijk op liefde en de andere.

“De impact van de ‘gewonigheidsfilosofen’ zoals Alain de Botton en Dirk De Wachter vind ik even triest. Zeker, mensen vinden troost in hun boodschap als het allemaal niet meezit, maar het is zonde om hun ‘Wees blij met wat je hebt, ook al is het minnetjes’ als leidraad in ons liefdesleven te nemen. Want ook die zesjescultuur zet een rem op de enige weg naar de liefde: de gevoelskeuze, het verlangen. Laten we vooral wél ambitieuzer zijn in de liefde.”

Ambitieuzer? Dat klinkt net als kritisch en veeleisend?

“Ja. Maar ik bedoel ambitie als het gaat over de emotionele logica van de liefde. Die zien én voelen. De moeite doen om je af te stemmen op de ander. Raakt die mij en hoe? Waar verlang ik écht naar en wat heeft de ander nodig? Kan ik bieden wat ik zelf verlang? Heb je vooral nood aan verbondenheid en geborgenheid of aan autonomie? Ben je eerder bang de ander te verliezen of dat de ander je zou verstikken?

“Bij een eerste ontmoeting hebben we direct en onbewust een klik met wie ons daarin het sterkst aanspreekt. Daar zijn wij zeer goed in, want zodra we geboren zijn, zetten we met onze ouders de zoektocht in naar balans tussen voldoende autonomie en afhankelijkheid. Iedereen heeft daarin een eigen blauwdruk en iedere liefdesrelatie is een unieke variatie op dat thema.

“Vaak raken we verstrikt in wat we aan de oppervlakte zien. Zoals de ander die plots kil of woedend is naar aanleiding van iets heel banaals. Ik geef in het boek voorbeelden van hoe koppels daarin vastlopen, maar hoe ze elkaar ook terugvinden door op dat niveau van de hechtingsbehoeftes naar hun relatie te kijken. De ander is niet kil of woedend om jou te kwetsen, maar omdat de dynamiek tussen jullie soms al te zeer ingaat tegen die primaire behoeftes.”

In welke zin is het romantisch om elkaars hechtingsstijlen in kaart te brengen?

“(lacht) Het lijkt technisch, maar zo werkt liefde. We zoeken altijd weer iemand die enerzijds veilig en vertrouwd voelt, bijvoorbeeld iemand die nogal dominant is omdat een ouder dat was, en die anderzijds biedt wat we als kind als grootste emotionele tekort hebben ervaren, bijvoorbeeld meer ademruimte om jezelf te zijn. Net daarom kan liefde zo helend zijn. Mijn boodschap is niet: ‘Leer dat uit het hoofd.’ Er valt ook niets uit het hoofd te leren, want er zit geen vast patroon in die hechtingsdynamieken. Er is geen formule. Het is altijd weer een andere dans die geliefden met elkaar dansen.

“Wel pleit ik ervoor te beseffen dat het op dat diepste emotionele niveau is dat de liefde speelt. Als we dan toch houvast zoeken, vertrouw daar dan op. De romantische liefde is niet maakbaar, maar de omstandigheden waarin ze ontstaat wel. Luister naar je diepste verlangens en angsten, stel je open voor de ander en ervaar wat dat met je doet. Weet dat dat de enige route is.”

Hoe kunnen we op iets vertrouwen waarvan we ons niet eens bewust zijn?

“Omdat het altijd weer gaat over onze primaire hechtingsbehoeftes zijn er geen verkeerde keuzes en maakt verliefdheid nooit blind, integendeel. Op wie je verliefd wordt vertelt je alles over je emotionele behoeftes. Vanuit de overgave die verliefdheid vergt, verbinden we ons altijd met iemand die een mogelijk antwoord kan bieden op onze verlangens. We zijn dan ook allemaal wél competent in de liefde. Dat wil ik heel erg benadrukken.

“Ik denk aan een vrouw die al vijf jaar de minnares is van een getrouwde man die niet weggaat bij zijn vrouw. Ze worstelt. ‘Kap ermee’, zeggen vrienden. ‘Je hebt bindingsangst.’ Maar door te durven voelen wat zij verlangt en nodig heeft, ziet ze dat ze een te grote liefde voelt voor hem en dat deze deelrelatie best bij haar blauwdruk past. De moraal en oordelen van anderen brengen ons niet verder, onze emotionele logica wel. We willen allemaal alleen maar graag zien en graag gezien worden, en geven daar op onze specifieke manier vorm aan.”

Er zijn toch meer breuken? Wijst dat niet op onkunde?

“(heftig) Helemaal niet. Natuurlijk gaan we meer uit elkaar. We zitten minder dan ooit uit noodzaak in een relatie. We stappen nu in een relatie omdat we emotionele, psychologische en seksuele vervulling zoeken en we stappen eruit wanneer we die niet meer vinden. En de meesten scheiden niet te snel, maar na vele pogingen om die verbinding terug te vinden. Wie ben ik dan om zwaaiend met mijn vingertje te zeggen: ‘Je moet leren leven met de gewonigheid en het uitzitten voor de kinderen.’ Of: ‘Tongzoen wat meer?’ Soms raak je elkaar onherroepelijk kwijt. Waarom verdient iemand die veertig jaar getrouwd is een feest? Een korte relatie kan je evenveel leren en geven als een lange. Uit elkaar gaan is geen falen, net zomin als lang samen blijven een succes is.”

Moeten we niet vooral eerst aan onszelf werken?

“Nee. Wie emotioneel zwaar worstelt, heeft soms iets aan therapie. Maar een intieme relatie is ook therapie. Ik zie singles in een dal die elkaar vinden en dankzij de liefde totaal andere, vervulde mensen worden. Het is trouwens een illusie dat we onze emotionele blauwdruk fundamenteel kunnen veranderen, hoeveel therapie je daar ook op loslaat. En dat is oké. Mocht liefde alleen voor mensen zijn die perfect veilig gehecht zijn, dan waren we bijna allemaal alleen. Het belangrijkste is emotionele zelfkennis en zien dat we dankzij onze intieme relaties evolueren. Iemand met bindingsangst die in een volgende relatie de ander al dichter laat komen, bijvoorbeeld.”

Wat is het grootste misverstand?

“Dat liefde gelukkig maakt. Als we verliefd zijn, ervaren we onze diepste verlangens en hoe de ander daarop een krachtig antwoord kan zijn. Maar die andere kan dat nooit volledig invullen. We zijn dus tegelijkertijd ook verplicht om los te komen van de absoluutheid van onze verlangens. Het is altijd ook een oefening in zelftroost, gemis.

“Vandaag willen we die confronterende, pijnlijke kanten vermijden en eisen we te vaak dat de ander onze verwachtingen volledig invult, zelfs ten koste van zichzelf. Dat is geen liefde. Filosoof Maarten Boudry verwoordde het prachtig in jullie krant. De vraag hoe hij graag bemind wil worden, noemde hij aanmatigend, arrogant en egoïstisch. We vragen ons inderdaad beter wat meer af wat de ander echt nodig heeft en of we dat ook bieden. Ook dat is ambitie in de romantische liefde.”

U bent tegen al die tips, maar u komt toch ook met advies?

“Ik geef geen tips. Ik leg uit hoe liefde werkt en bepleit om weer connectie te maken met onze emoties en de romantische liefde in haar volledigheid te omarmen. Op eigen benen staan én sterk én behoeftig zijn én dat alles kunnen tonen. Verantwoordelijkheid nemen voor wat we doen, maar die ook laten liggen bij de ander als ze daar hoort. Alleen kunnen zijn. Je angsten vrezen en je verlangen volgen. Garantieloos. Want wie niet liefheeft, leeft niet. Ook als je na een breuk in je bed ligt te wenen, leef je veel meer, ben je meer een mens dan wie emotioneel versteend van achter zijn schermpje een zoveelste foto wegswipet.”

Boek
Alleen met jou: de terugkeer van de romantische liefde, Uitgeverij Lannoo, €19,99

Wie is Rika Ponnet?
– Geboren in 1968.
– Studie Germaanse filologie (UGent) en familiale en seksuologische wetenschappen (KU Leuven).
– Richtte samen met haar man in 1993 het relatiebemiddelingskantoor Duet op.
– Is auteur van columns en boeken, waaronder de bestseller Blijf bij mij: hoe we in relaties strijden voor macht en intimiteit, en nu Alleen met jou: de terugkeer van de romantische liefde.