De psychische gevolgen van quarantaine en wat we daaraan kunnen doen

Quarantaine kan de verspreiding van het coronavirus afremmen, maar het heeft ook grote psychische gevolgen. Dat blijkt uit een studie die net gepubliceerd werd in medisch tijdschrift The Lancet. Mensen in quarantaine voelen zich vaak eenzaam en geïsoleerd. Ze ervaren verveling, angst en onzekerheid, soms ook woede en frustratie. Gelukkig is er veel dat we zelf kunnen doen. We hoeven niet stil te zitten tot de storm gaat liggen.

www.vrtnieuws.be – Door – Peter Brems – 19.03.2020

Vorige week verscheen in het medische tijdschrift The Lancet een nieuwe studie: “De psychologische impact van quarantaine en hoe die te beperken”.

Wetenschappers van verschillende universiteiten namen 24 onderzoeken over de psychische gevolgen van quarantaine onder de loep. Ze deden dat heel snel, in de vorm van een “rapid review”, een “snel overzicht”.

“Normaal werk je een paar jaar aan zo’n grote overzichtsstudie”, zegt professor psychologie Filip Raes (KULeuven). “In dit geval ging het veel sneller, omdat de situatie zo uitzonderlijk is. Zo heeft iedereen een helder en volledig overzicht van de wetenschap. Dat is op dit moment absoluut nodig.”

Raes schrok bij het lezen van de studie. Hij was verrast door de grote, langdurige psychische gevolgen van quarantaine. “De impact is groter dan ik had verwacht. Het aantal mensen dat ernstige klachten ontwikkelt, ligt drie tot vier keer hoger bij mensen die in quarantaine moeten dan bij mensen die niet in quarantaine moeten. Het gaat om klachten die we ook zien bij stress-gerelateerde stoornissen: angst, prikkelbaarheid, concentratieproblemen, een verdoofd gevoel en depressieve klachten.”

Mensen slapen ook minder goed in quarantaine. “Dat mag je niet onderschatten. Sommige mensen vallen moeilijker in slaap, omdat ze uren liggen te piekeren. Anderen worden ’s nachts meer wakker of ze blijven ’s ochtends langer in bed liggen. Dat heeft grote gevolgen, want slaap is enorm belangrijk voor onze fysieke en mentale gezondheid.”

Dat mensen in quarantaine meer wakker liggen, is niet zo gek. Ze hebben veel om over te piekeren. Volgens de studie in The Lancet zijn hun zorgen te herleiden tot een vijftal belangrijke factoren. Mensen in quarantaine voelen zich veel geïsoleerd. Ze gaan gebukt onder onduidelijkheid en financiële zorgen. Ze voelen zich “scheef bekeken” door mensen in hun omgeving. En niet te vergeten: ook de verveling is vaak niet te onderschatten.

Wat als de verveling toeslaat?

Als je in quarantaine zit, dan valt het gewone leven helemaal stil. Je kan niet meer naar de sportclub, naar de winkel of op bezoek bij familie en vrienden. Al die dagelijkse routines vallen weg. En dan slaat vaak onvermijdelijk de verveling toe.

“Mensen laten in quarantaine vaak hun vertrouwde routines vallen”, zegt Raes. “Vaste gewoontes zijn nochtans erg belangrijk voor je stemming. Als die wegvallen, dan heeft dat een heel grote impact.”

Raes raadt daarom aan om te zorgen voor duidelijke gewoontes en schema’s. “Met mijn kinderen heb ik voor de komende dagen een gedetailleerd dagschema opgemaakt: ontbijt, korte wandeling, taken voor school, speeltijd, Karrewiet kijken met een stuk fruit… Dat schema geeft hen een houvast in moeilijke tijden.”

Veel mensen deelden de voorbije dagen foto’s van hun dagschema op sociale media. Dat is een goed idee, zegt Raes. “Het is heel belangrijk dat je een planning maakt en dat je dingen doét. Ga zo veel mogelijk naar buiten en blijf in beweging. Je kan ook van de gelegenheid gebruik maken om iets nieuws te leren. Doe een online cursus yoga, lees een boek, doe dingen waar je anders niet aan toekomt.”

Alleen op de wereld

Quarantaine is een extreme vorm van “social distancing”: afstand houden van anderen om het risico op besmetting te verminderen. Die grotere afstand is heel effectief, maar het zorgt er wel voor dat je je meer geïsoleerd gaat voelen.

Dat komt doordat sociaal contact erg belangrijk is voor onze geestelijke gezondheid. “We weten uit onderzoek dat een goed sociaal netwerk de negatieve gevolgen van stress vermindert. Verbondenheid is altijd belangrijk, maar méér nog bij moeilijke, stresserende gebeurtenissen.”

Daarom is het erg belangrijk om contact te houden met vrienden, collega’s en familie. “Zorg dat je verbonden blijft door veel te communiceren. Stuur niet alleen tekstberichten of mails, maar zorg dat je elkaar ook kan zien. Je kan bijvoorbeeld afspreken voor een videogesprek via Skype, Facetime of Zoom.”

“Ze houden ons voor de gek!”

Mensen in quarantaine voelen zich niet alleen sociaal geïsoleerd. Ze hebben ook het gevoel dat ze te weinig goede informatie krijgen over hun situatie. De informatie die ze wél krijgen, vinden ze vaak verwarrend en onduidelijk. Ze hebben het gevoel dat de overheid niet helemaal eerlijk is. Dat ze maar “de halve waarheid” te horen krijgen. Of dat informatie achtergehouden wordt.

Je gaat je dan nodeloos zorgen maken. Was dat een onschuldig kuchje of een symptoom van corona? Hoe komt het toch dat ik al een paar dagen zo moe ben? Zou het kunnen dat ik het virus draag maar dat ik daar niks van merk?

Heldere, volledige informatie is daarom erg belangrijk. Als mensen zich goed geïnformeerd voelen, ervaren ze minder stress.

Raes adviseert daarom ook om niet voortdurend op zoek te gaan naar nieuws. “Mensen in quarantaine gaan soms op alle mogelijke websites zoeken naar informatie. Ze komen dan ook fake news tegen, wat hen nog ongeruster maakt. Je beperkt je beter tot één of twee degelijke informatiebronnen. Check die een paar keer per dag en niet de hele dag door. Dat heeft toch geen zin.”

De leprapatiënten van vandaag

Mensen die in quarantaine gezeten hebben, worden nadien vaak “scheef bekeken”. Ze merken dat anderen hen vermijden, ook wanneer de quarantaine al achter de rug is. Ze merken dat vaak aan kritische opmerkingen die van weinig tact getuigen: “Hoeveel mensen denk je dat je besmet hebt? Had je niet meer kunnen doen om anderen te beschermen? Ben je wel zeker dat je niet meer besmettelijk bent? Enzovoort.”

“Ik heb een vriend die in quarantaine zit”, zegt Raes. “Hij vertelde mij gisteren dat hij zich een melaatse voelt. Hij zei het met een kwinkslag, maar het zegt toch iets over de grote impact.”

Je kan dat negatief gevoel verminderen door tactvol om te gaan met mensen in quarantaine. Het klinkt misschien vreemd, maar het helpt als je hen je dankbaarheid toont. Mensen gaan immers niet in quarantaine voor hun plezier. Ze doen het omdat ze dan geen andere mensen kunnen besmetten. Het doet deugd als ze daar af en toe aan herinnerd worden.

“Het is ook goed om tijdens een epidemie het gevoel van altruïsme te versterken”, zegt professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis (KULeuven). “Mensen duidelijk maken dat we goed voor elkaar moeten zorgen. En dat niemand er alleen voor staat.”

Quarantaine voel je in je portemonnee

Quarantaine heeft ook letterlijk een prijskaartje. Het kost geld, véél geld. Wie niet kan gaan werken, voelt dat in zijn portemonnee. Sommige mensen vrezen zelfs dat ze hun job zullen verliezen.

Die financiële problemen zijn volgens de studie in The Lancet een grote bron van stress. Na de ebola-epidemie voelden veel mensen zich in de steek gelaten. Er waren wel financiële tegemoetkomingen, maar die bleken onvoldoende en het geld kwam vaak te laat. Mensen moesten daarom beroep doen op familieleden om te overleven. Dat zorgde voor extra frustratie en conflict.

Na de SARS-epidemie in Canada werden mensen wél goed gecompenseerd. Veel minder mensen rapporteerden toen stress door het verlies aan inkomen. Belangrijk is wel dat financiële hulp op tijd komt. Wanneer het langer duurt, krijgen vooral mensen met een beperkt inkomen het moeilijk.

“Het is ook goed om tijdig te informeren over financiële tegemoetkomingen”, zegt Filip Raes. “Dat kan op dit moment al veel stress wegnemen. En natuurlijk: correct informeren en geen valse beloftes doen.”

Een moeilijke evenwichtsoefening

De psychische gevolgen van quarantaine kunnen één tot zelfs drie jaar duren. “Het is een ingrijpende maatregel”, zegt Lode Godderis. “Dat wil niet zeggen dat quarantaine fout is, soms moét het gewoon. De gevaren van verdere verspreiding van de infectie zijn soms zo groot dat het niet anders kan.”

Die gevolgen kunnen we gelukkig verminderen door nu actie te ondernemen. Overheden kunnen een verschil maken door goed te communiceren. “Ze kunnen mensen uitleggen wat er precies gebeurt en waarom. Eerlijk zeggen hoe lang de quarantaine zal duren, zodat mensen weten waar ze aan toe zijn.”

“Er is dus ook veel dat we zelf kunnen doen”, zegt Filip Raes. Zijn advies is mooi in drie zinnen samen te vatten:

Blijf bewegen.
Zorg voor routines.
Blijf met elkaar verbonden.

Als we dat doen, dan zal het misschien nog meevallen.

Heeft u nood aan een gesprek? Tele-Onthaal is elke dag bereikbaar op het telefoonnummer 106 of via chat via www.tele-onthaal.be