“We moeten in iets goddelijks kunnen geloven, zonder dat god eraan te pas komt, iets dat we liefde kunnen noemen of goedheid.” Iris Murdoch

Zopas naar de film “Iris” gekeken. Het is het waargebeurde, ontroerende verhaal van de levenslange liefde tussen de schrijfster Iris Murdoch en haar man John Bayley, van hun studententijd tot en met haar gevecht tegen het trage mentale aftakelingsproces als gevolg van Alzheimer.

Een vrouw, die taal en woorden meer nodig heeft dan brood en dan die levensnoodzakelijke kracht verliest, langzaam en uiteindelijk compleet.
Taal is immers verbonden aan de gedachte, en als de gedachte verarmt, verarmt ook de taal, en omgekeerd.
Daarom is het ook zo verarmend dat we steeds meer en meer in een beeldcultuur leven, in plaats van in een taalcultuur, want het beeld zal nooit de taal kunnen vervangen.
Iris Murdoch was niet alleen romanschrijfster maar ze was ook en vooral filosofe.
Vrijheid van geest is de enige vrijheid, was haar overtuiging. En liefde is de enige universele taal, vond ze. Het enige wat daarbij telt is van het goede te houden, welke vorm die liefde ook aanneemt.

Alle romans van Murdoch zijn variaties op hetzelfde thema: hoe leven mensen in een geseculariseerde wereld? Of nog: wat komt er in de plaats van het geloof en de moraal, gepredikt door tweeduizend jaar christendom? Het is geen toeval dat in bijna elke roman een personage voorkomt dat een boek aan het schrijven is. Dat boek is een levenstaak, wordt meestal niet voltooid, het is work in progress : een individuele schrijver op zoek naar zingeving. ‘De Standaard’

Conradi had als officiële Murdoch-biograaf voor zijn boek een conclusie nodig. En een leidmotief. Dat leidmotief werd, niet verrassend, een zoektocht: wie was Iris Murdoch precies?
Het is nooit makkelijk antwoorden op zulke vragen te vinden, zelfs als het om de meest ongecompliceerde personen gaat. Maar in het geval van Murdoch lijkt een dergelijke queeste per definitie onmogelijk. Niet dat ze zo buitengewoon ingewikkeld in elkaar zat, maar ze had iets wat je nog het handigst als een licht autistisch trekje kunt omschrijven: net als iedereen deed Murdoch uitspraken die elkaar tegenspraken en had haar handelen met logica weinig te maken, maar anders dan de meesten van ons deed ze niets om de ambiguïteit van haar doen en denken achter sociale codes en rationele verklaringen te verbergen. Murdoch deed niet aan sociaal acceptabel gedrag. Dat maakte dat ze een zeer intensief leven leidde, met veel ups en downs. Maar daardoor maakte ze het zichzelf en anderen niet bepaald gemakkelijk. Ze gaf de indruk tegelijk naïef en doortrapt te zijn; ze was wereldvreemd, maar ook wereldwijs. Hoewel ze het vreselijk vond om anderen pijn te doen, vond ze het onmogelijk en onnodig om niet aan een verliefdheid toe te geven, zelfs als degene op wie ze verliefd werd hoog en breed was getrouwd. Ze haatte doctrines, maar aarzelde niet anderen wegens een gebrek aan principes te bekritiseren. Hoewel ze niets zo nodig had als vrijheid, liet ze zich makkelijk door anderen beïnvloeden. Ze was, zoals Elias Canetti, een van haar dominante minnaars, opmerkte, ‘het eeuwige schoolmeisje en de hoofdonderwijzeres in één’. ,,Hoe meer ik Iris ‘leerde kennen”’, schrijft Bayley in ‘Iris’, ,,hoe minder ik haar begreep. Het was zelfs zo, dat ik haar al heel gauw niet wilde begrijpen.”
Die houding heeft er waarschijnlijk voor gezorgd dat hij en Murdoch van 1954 tot aan haar dood in 1999 bij elkaar zijn gebleven. Diezelfde houding kun je ook het best ten opzichte van haar werk innemen. Want ambigue zijn ook haar romans en haar essays. Murdoch was een idealist in de beste Platoonse traditie, maar nooit ontkende ze de echtheid van het dagelijks bestaan. En omdat haar boeken ondanks haar psychologisch inzicht en haar verlangen naar helderheid altijd ook naar de ongrijpbaarheid van onze normen en waarden verwijzen, is het moeilijk ze onder een bepaalde noemer te brengen. Zo, mag je aannemen, heeft Murdoch het zelf gewild: menselijke verhoudingen vallen volgens haar buiten de wetten van de logica, en hetzelfde geldt voor morele eigenschappen als goed en kwaad. Zonder de taal kunnen we niet denken, maar de taal kan nooit volledig uitdrukken wat we voelen of wie we zijn. ‘Trouw’

Wie een goeie film over Alzheimer wil zien, moet zeker naar “Iris” kijken, maar kijk toch maar vooral naar John en Iris, en hoe zij omgaan met de liefde en met elkaar, want dat is zo mooi en ontroerend en van zo’n openheid dat het mij niet verwondert dat deze relatie veertig jaar heeft stand gehouden.