‘Maakt geld gelukkig?’

HUMO – 2 oktober 2018

Geld maakt niet gelukkig, luidt het spreekwoord. Maar is dat ook zo? In zijn boek ‘Maakt geld gelukkig?’ heeft psycholoog Ap Dijksterhuis een paar verrassende antwoorden klaar: ‘Als je basisbehoeften – eten, kleren en een dak boven je hoofd – vervuld zijn, moet je je geld uitgeven aan drie dingen: aan tijd, aan ervaringen en aan het geluk van anderen.’

‘Koop een huis dichter bij je werk in plaats van een dure auto waarmee je in de file staat. Zo heb je meer tijd om dingen te doen die je wél leuk vindt’

Ap Dijksterhuis (49) heeft iets met geluk. In 2015 heeft hij de bestseller ‘Op naar geluk’ geschreven, en nu reist hij in Azië rond om te onderzoeken welke invloed vrijheid op geluk heeft. Maar bij zijn lezingen komt uit het publiek telkens één vraag terug: ‘Maakt geld gelukkig?’ ‘Daarom besloot ik dat te onderzoeken, en er kwam een ongemakkelijke waarheid aan het licht.’

HUMO Volgens u zijn we psychologisch geprogrammeerd om naar geld te verlangen. Maar onze psyche misleidt ons soms.

AP DIJKSTERHUIS «Klopt. We kunnen ons perfect voorstellen wat een miljardair met zijn geld doet. We zien hem in een jacuzzi op zijn jacht in Saint-Tropez champagne drinken tussen bikini-babes. Maar waar we niet aan denken, is dat hij in een vechtscheiding zit, zich zorgen maakt om zijn zoon die aan de drugs zit, en last heeft van zijn prostaat.

Weet je, geld heeft op zich geen waarde. Dat krijgt het pas als je er iets mee kunt kopen. En dat doen we graag: shoppen is de favoriete hobby van steeds meer pubers, en koopziekte of oniomanie is inmiddels een medisch erkende verslaving. De drang naar meer geld wordt ook steeds groter: dan kun je je favoriete wagen of je lievelingsjurk kopen. Maar de vraag blijft of dat jou gelukkig maakt.»

HUMO Als ik mijn vrouw zie nadat ze een nieuw paar schoenen heeft gekocht, twijfel ik daar niet aan.

Dijksterhuis «Dat is een grote misvatting. Toen je vrouw die schoenen in de winkel zag, ging er een stemmetje in haar hoofd praten: ‘Ho, ze zijn zo mooi. Ze passen bij je, je moet ze kopen!’ Dat je bij de aankoop gelukkig bent, komt omdat dat zeurende stemmetje eindelijk zwijgt. Maar het weekend erop begint de ellende opnieuw: ‘Je had ook die jurk moeten kopen, die staat zo mooi bij de schoenen!’ Spullen kopen maakt je alleen op korte termijn gelukkig, het heeft geen enkel effect op lange termijn. Dat komt omdat je onderbewustzijn alleen kortetermijneffecten registreert. Dat je geluk op lange termijn niet verandert door die schoenen, daar trekt je onderbewustzijn zich niets van aan. Je zult dus dezelfde fout blijven maken.

Het vervelende is dat er steeds meer nodig is om een intens geluksgevoel te krijgen. De VW Golf waar je vroeger van droomde, moet dan een Audi of een BMW worden. Iedereen herinnert zich nog in geuren en kleuren zijn eerste bezoek aan een sterrenrestaurant, maar als je elke week bij Sergio Herman gaat eten, zul je veel minder snel in extase raken.»

HUMO U beweert in uw boek nochtans dat we gelukkiger kunnen worden van meer geld.

Dijksterhuis «De kunst bestaat erin om dat extra geld aan niet-materialistische doelen te besteden. Als je basisbehoeften – eten, kleren en een dak boven je hoofd – vervuld zijn, moet je je geld uitgeven aan drie dingen: aan tijd, aan ervaringen en aan het geluk van anderen.»

HUMO Tijd kopen maakt gelukkiger?

Dijksterhuis «Ja. Dat bleek uit een onderzoek waarin naar het geluksgevoel van mensen werd gepeild. Elke dag moesten ze op gezette tijden via een app aangeven hoe gelukkig ze waren. Daaruit bleek dat ze het minst gelukkig zijn in het woon-werkverkeer. In plaats van je geld in een dikke Mercedes te steken waarmee je drie uur in de file staat, koop je beter een huis dichter bij je werk. Zo heb je meer tijd om dingen te doen die je wél leuk vindt. Ik raad ook iedereen aan zich een afwasmachine aan te schaffen. Je wint een uur per dag en het bespaart je gezeur over wie de vaat moet doen. Minder discussies en meer ontspanning betekent extra geluk.»

HUMO U adviseert de lezer ook om liever geld uit te geven aan een reis naar Tibet dan aan een dure Porsche.

Dijksterhuis «Geluk is van korte duur bij materiële zaken, maar van ervaringen kun je jaren later nóg genieten. Ik hoef maar naar een foto van de Mount Everest te kijken en alle mooie herinneringen van een trip naar de Himalaya borrelen opnieuw in me op. De napret is zelfs groter dan de ervaring, want de ellende tijdens die reis – ik was hoogteziek en had een voedselvergiftiging – zijn al lang van mijn harde schijf gewist. Je onthoudt alleen de prettige dingen.»

HUMO Misschien zijn er wel mensen die rijden met een Porsche meer een ervaring dan een materiële behoefte vinden?

Dijksterhuis «Klopt, en dat verandert je geluksgevoel. Men heeft ooit de geluksbeleving van twee groepen vrouwen in een wellnesscentrum onderzocht. Wie het als een uitje met vriendinnen beschouwde, was na afloop gelukkiger dan de deelnemers die het als een investering in hun uiterlijk zagen. Dat laatste is immers een materieel doel.

Hetzelfde gebeurt met mensen die reizen om hun imago of hun status op te krikken. Als je alleen maar naar Vietnam gaat om elk uur een foto op Facebook of Instagram te kunnen plaatsen, word je minder gelukkig dan wanneer je voor het avontuur gaat.»

HUMO Is het wetenschappelijk bewezen dat meer geld gelukkiger maakt?

Dijksterhuis «Een Brits onderzoek heeft aangetoond dat lottowinnaars echt gelukkiger worden, maar niet meteen na de winst, wel één tot twee jaar later. In het begin laten veel lottowinnaars zich nog vangen aan impulsaankopen zoals een Ferrari of een speedboot. Ze zijn zoveel geld niet gewend en iedereen moeit zich met hun rijkdom, dat zorgt voor onrust. Maar na een tijdje zijn ze in staat om rustig na te denken hoe dat geld extra geluk kan creëren: ze kunnen minder gaan werken en meer met de kinderen spelen, bijvoorbeeld. Ze beseffen ook pas later dat geld je een prettige zekerheid verschaft: je hoeft je geen zorgen te maken over een lekkende wasmachine, je koopt gewoon een nieuwe.»

Bron van ellende

HUMO ‘Geld moet je niet achternalopen, maar tegemoet gaan,’ zei de schatrijke Griekse reder Aristoteles Onassis.

Dijksterhuis «Inderdaad. Er is een groot verschil tussen geld krijgen en geld willen. Het is vooral het streven naar geld dat je onrustig en ongelukkig maakt. Het onvervulde verlangen is de bron van veel ellende, zoals de boeddhisten zeggen. Streven naar meer geld staat gelijk aan hebzucht, en dat is volgens de Griekse filosoof Diogenes de moeder van alle zonden. Een onderzoek van de universiteit van Tilburg lijkt hem gelijk te geven: hebzuchtige mensen zijn minder hartelijk, minder empathisch en gemener. Ze blijken ook minder eigenwaarde te hebben en ongelukkiger te zijn.»

HUMO Is daar een verklaring voor?

Dijksterhuis «Volgens een Amerikaanse studie heeft het te maken met de levensdoelen die mensen vooropstellen. Doelen die samenhangen met meer geluk, zijn persoonlijke groei, liefde, bijdragen aan de gemeenschap en een goede conditie. Doelen die geassocieerd worden met minder geluk, zijn rijkdom, roem, een goed imago en fysieke aantrekkelijkheid. Die laatste noemt men materialistische doelen.

In Groot-Brittannië hebben ze het geluk in twintig beroepsgroepen onderzocht. Bovenaan op de lijst stonden de bloemisten en de loodgieters – zij worden niet steenrijk, maar ze staan wel ten dienste van anderen. En ze hebben het voordeel dat ze de appreciatie van hun klanten meteen kunnen ervaren. Mensen zijn bijna in extase als je hartje winter een defecte verwarmingsketel komt repareren. Beroepscategorieën waar status en egocentrisme belangrijk zijn, zoals bankiers en managers, scoren laag op de geluksladder.»

HUMO U waarschuwt voor de gevolgen van materialisme, zoals eenzaamheid.

Dijksterhuis «Ja. Wie materialistische doelen nastreeft, raakt geïsoleerd. Een weekendje Ardennen is iets wat je meestal met anderen doet, maar het uitbreiden van je collectie modeltreintjes niet. Door die nieuwe game of die zeldzame postzegel te kopen voelen eenzame mensen zich kortstondig beter en vergeten ze even dat ze weinig of geen sociale contacten hebben. Maar het is een vicieuze cirkel: materialisme leidt tot eenzaamheid, wat zorgt voor meer materialisme, waardoor je nóg eenzamer wordt.»

HUMO Opslag maakt ons blij, maar van een salarisverlaging worden we dubbel zo ongelukkig, schrijft u.

Dijksterhuis «Ja, 500 euro netto erbij is leuk, maar 500 euro eraf ervaar je als twee keer zo erg. Aan een salarisverhoging wen je ook sneller, en het negatieve effect van een loonsverlaging duurt langer. Maar mensen vinden het vooral belangrijk om een hoger salaris te hebben dan een ander. Interessant is de proef waarbij mensen werd gevraagd of ze liever leven in een wereld waarin zij 50.000 euro per jaar verdienen en de anderen allemaal 25.000 euro, of een wereld waarin ze 100.000 euro verdienen, en alle anderen 200.000 euro opstrijken. De meerderheid koos voor het lagere salaris van 50.000 euro, zelfs al hadden ze in het andere geval dubbel zoveel koopkracht. Iedereen wil meer verdienen dan zijn buurman. Daarom raden experts ook af om salarissen bekend te maken op de werkvloer: dat veroorzaakt alleen maar onrust en ontevredenheid. Als je het meest verdient in het hele bedrijf, op één collega na, dan zul je nog jaloers naar die ene kijken.»

HUMO Is er een salarisplafond waarboven het geluk niet meer toeneemt?

Dijksterhuis «Een paar 100.000 euro per jaar volstaat, schat men, maar daar bestaan geen officiële cijfers over. Ik denk niet dat Mark Zuckerberg van Facebook ongelukkiger is dan Bill Gates, omdat hij máár 70 miljard dollar heeft en de grote baas van Microsoft 90 miljard dollar.»

Vermogenstaks

HUMO Heeft rijkdom dezelfde impact op geluk als armoede op ongeluk?
Dijksterhuis «Het verband tussen armoede en ongelukkig zijn is veel sterker. Armoede leidt tot onzekerheid en zorgt voor stress. Sommige mensen weten niet eens of ze die dag voldoende eten of drinken zullen hebben. Door hun financiële zorgen hebben armen minder energie over voor andere belangrijke zaken. Ze vergeten daardoor bijvoorbeeld hun medicijnen in te nemen of hun groenten te wassen. Inkomensongelijkheid veroorzaakt ook een gezondheidskloof.»

HUMO Dus mensen die in rijke landen wonen, zijn gelukkiger dan mensen in arme landen?

Dijksterhuis «In het arme Rwanda zijn de inwoners over het algemeen minder gelukkig dan in het rijke Noorwegen. Maar vaak bepalen andere zaken het geluksgevoel. Is er een goed uitgebouwde gezondheidszorg? Kan mijn kind naar school? Voel ik me veilig? Doet justitie haar werk naar behoren? Het bewijs: in Costa Rica zijn de mensen even gelukkig als in België, ook al ligt het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking er véél lager. Het geluk van een natie is een raar beestje. Ik was onlangs in Turkmenistan en dacht dat de mensen er zwaar onder de dictatuur zouden lijden, maar ze trekken zich daar gewoon geen bal van aan.»

HUMO Zowel de VS als West-Europa kenden de voorbije decennia een flinke economische groei. De Europeanen zijn daar gelukkiger van geworden, maar de Amerikanen niet. Hoe komt dat?

Dijksterhuis «Omdat maar weinig Amerikanen van de economische groei hebben geprofiteerd. Als je wilt dat mensen gelukkiger worden, moet je hun dat geld wel geven. In de VS is een klein aantal steenrijke mensen de afgelopen halve eeuw nóg rijker geworden. Het vermogen van de familie Walton, de eigenaars van de grootwarenhuisketen Walmart, wordt geschat op 175 miljard dollar. Dat is evenveel als wat de armste 41,5 procent van de Amerikanen samen bezitten, en dan hebben we het over vijftig miljoen gezinnen. En het zal er niet beter op worden, want president Trump heeft een nieuwe belastingwet uitgevaardigd waardoor de grote bedrijven nog minder belastingen hoeven te betalen. Landen als Nederland, Denemarken en Noorwegen, waar de rijkste 1 procent van de mensen 6 tot 8 procent van het nationale inkomen verdient, zijn gelukkiger dan landen als de Verenigde Staten en Colombia, waar de rijkste 1 procent ongeveer 20 procent van het nationale inkomen op zak steekt. Hoe kleiner de ongelijkheid, hoe groter het geluk.»

HUMO De herverdeling van het geld in de wereld is wel uw stokpaardje, niet?

Dijksterhuis «De rijkste tachtig mensen hebben samen evenveel geld als de armste helft van de wereldbevolking. De drie rijkste mensen ter wereld – Jeff Bezos van Amazon, superbelegger Warren Buffett en Bill Gates – hebben samen een vermogen van 286 miljard dollar. Dat is evenveel als wat Pakistan, een land met 212 miljoen inwoners, jaarlijks produceert. Ik vind dat onthutsend. En het probleem is dat de ongelijkheid steeds groter wordt. Oxfam heeft becijferd dat de hele wereld in 2017 ongeveer 90 biljoen dollar rijker is geworden. Jammer genoeg ging 82 procent van dat bedrag linea recta naar de rijkste 1 procent van de wereld. Wat kreeg de armste 1 procent, denk je? Helemaal niets. Als je wilt dat er een einde komt aan de economische migratie uit Afrika, waar Europa mee te maken heeft, moet er een mentaliteitswijziging komen. De oplossing ligt voor de hand: de rijkdom herverdelen. Dan blijven die migranten in hun land.»

HUMO Bill Gates zal wel opperen dat hij de economie in zoveel landen doet draaien.

Dijksterhuis «Sommige superrijken, zoals Bill Gates, schenken enorm veel weg en ontduiken geen belastingen, in tegenstelling tot stervoetballers als Lionel Messi en Cristiano Ronaldo. Veel rijken gruwen van het idee dat ze een deel van hun rijkdom aan de maatschappij zouden kunnen afstaan. Dat ze die bakken geld niet kunnen opmaken en dat andere mensen dat geld beter kunnen gebruiken, komt niet in hen op. Het wordt dringend tijd voor een vermogensbelasting.»

HUMO Maar hoe zullen de armen daar beter van worden?

Dijksterhuis «In Aziatische landen zoals Bangladesh heeft men positieve ervaringen met het verlenen van microkredieten. Door geld aan lokale handelaars te lenen tegen een minimale rente, leer je hun een beter leven op te bouwen en verantwoord met geld om te gaan. Dat heeft vooral succes bij vrouwen, want mannen zien dat krediet soms als een zakcentje om te drinken.»

HUMO Uw conclusie: we worden pas echt gelukkig als we onze rijkdom delen.

Dijksterhuis «Inderdaad. Het is wel verrassend dat dat losstaat van het inkomen. Ook arme mensen zijn gelukkiger als ze het weinige dat ze bezitten, delen met anderen. Het geluk dat je ervaart als je bezit weggeeft, blijkt aangeboren. De befaamde psychologe Elizabeth Dunn heeft dat in een onderzoek met peuters aangetoond. De kinderen kregen twee soorten snoepjes: de blauwe mochten ze opeten, de rode niet. Op een bepaald moment werd hun gevraagd om de snoepjes weg te geven aan een speelgoedaap. Wat bleek: de peuters lachten méér toen ze de blauwe snoepjes, die ze zelf mochten opeten, aan de aap weggaven.»BOEK: Ap Dijksterhuis, ‘Maakt geld gelukkig?’, Prometheus