Meer individualisme is goed voor u en ons
De Standaard – 18.09.2019
De liberale democratie is in crisis. Volgens Dirk Verhofstadt komt dat niet door het individualisme, maar door het nationalisme en collectivisme die in de hele wereld oprukken.
Dirk Verhofstadt
Kernlid van Liberales; Auteur van het boek ‘Pleidooi voor individualisme’
In haar column schrijft Tinneke Beeckman dat de liberale democratie in crisis is, omdat het individualisme is doorgeschoten (DS 12 september). Ik ben het daar niet mee eens.
Individualisme vormt de kern van liberalisme. Het is de leer die de rechten van het individu boven die van de gemeenschap stelt. Of zoals John Stuart Mill schreef in On liberty: ‘Over zichzelf, over zijn eigen lichaam en geest is ieder mens zijn eigen meester.’ Dat vat goed de essentie van het individualisme samen: het recht op zelfbeschikking. Ieder mens, ongeacht zijn afkomst, geslacht, geloof, nationaliteit, volk of ras, heeft het recht om zelf zijn levensplan in te vullen. Het betekent dat mannen en vrouwen zelf mogen en kunnen beslissen over de belangrijke zaken in hun leven. Of ze al dan niet trouwen, en zo ja met wie. Of ze kinderen krijgen of niet. Welke opleiding ze volgen. Welk beroep ze kiezen. Waar ze zich vestigen. Met wie ze relaties aangaan. Of ze geloven of niet. Welke mening ze hebben. Voor welke partij ze stemmen. Hoe ze hun levenseinde zien.
De strijd voor meer zelfbeschikking tegen conservatieve, collectivistische en conformerende krachten in de samenleving heeft in de voorbije 250 jaar enorme successen geboekt. Denk aan de afschaffing van de slavernij, het kastenstelsel en apartheid. Denk aan de strijd voor vrouwenrechten, de ontkerkelijking, en ontzuiling. Denk aan abortus, het homohuwelijk en euthanasie.
We moeten het individualisme aanmoedigen, zodat boerka’s uit het straatbeeld verdwijnen en alleen nog in musea te bewonderen zijn
Wie beweert dat het individualisme ‘doorgeschoten’ is, moet ook zeggen wat er moet gebeuren. Moeten we het dan maar terugschroeven? Moeten we onze ethische realisaties weer inperken? Moet het recht van de mens om zelf zijn levenslot te bepalen opnieuw ondergeschikt worden gemaakt aan het collectief? Helemaal niet, we moeten dat recht uitbreiden, zowel hier als in de rest van de wereld, waar miljarden mensen, in het bijzonder vrouwen, alleen maar kunnen dromen om voor zichzelf te kunnen beslissen.
Ware solidariteit
Velen verwarren individualisme met onverschilligheid, egoïsme en hedonisme, maar daar heeft het niets mee te maken. Individualisme is een bijzonder positieve kracht die de mens in staat stelt om zelf zijn leven in handen te nemen. Dat betekent niet dat we geen plichten hebben tegenover anderen. ‘Niet alleen door zijn handelingen, maar ook door zijn nalatigheid kan iemand een ander leed doen, en in elk van beide gevallen draagt hij met recht de verantwoordelijkheid’, aldus Mill.
Individualisme is niet tegengesteld aan empathie, solidariteit of de gemeenschap, zoals velen denken, het is er juist een essentiële voorwaarde toe. De autonomie en de wilsbeschikking van het individu zijn noodzakelijk om te komen tot ware solidariteit, waarbij het overheidsgeld gaat naar mensen die vanwege ziekte of handicap niet in staat zijn om over zichzelf te beschikken, en die we de kans moeten geven om hun levenslot zo veel mogelijk zelf te bepalen. We moeten wantrouwig staan tegenover een teveel aan gedwongen solidariteit, aan een alomtegenwoordige overheid, groepsdenken en collectivisme, want we weten tot welke drama’s dat geleid heeft.
Hongkong
We moeten het individualisme niet verketteren, maar opnieuw tot strijdpunt van de moderniteit maken. Het moet niet getemperd worden, maar juist aangemoedigd, vooral in die landen en gemeenschappen waar mensen door religieuze, sociale en culturele tradities onderdrukt worden. Zodat het patriarchaat verdwijnt en meisjes en vrouwen onbevreesd door het leven kunnen gaan. Zodat andersgelovigen en ongelovigen, homoseksuelen en transgenders zonder afkeuring hun levensplan kunnen volgen.
Zodat besnijdenissen, kindhuwelijken en verkrachtingen net als slavernij en folteringen maatschappelijk verworpen en streng bestraft worden. Zodat boerka’s uit het straatbeeld verdwijnen en nog alleen in musea te bewonderen zijn als relieken van een tijd waarin mensen het recht werd ontzegd om zichzelf te zijn.
Het individualisme is ook noodzakelijk tegen de hedendaagse tendens naar steeds grotere anonimiteit, bureaucratisering en digitalisering van onze samenleving die onze vrijheid en privacy ondermijnen. Individualisme verzet zich daartegen. Het verheft de mens uit de massa en geeft hem de kans zijn eigen weg te gaan in de samenleving. In die zin is de strijd voor individualisme dé progressieve strijd bij uitstek.
Dat de liberale democratie in crisis is, komt niet door het individualisme, maar door het wereldwijd oprukkende nationalisme en collectivisme waarin de vrijheid van de mens weer ondergeschikt gemaakt wordt aan het volk, de natie en het collectief. Maar ik ben optimistisch. De strijd voor meer zelfbeschikking zal zich blijven doorzetten. De miljoenen mensen die in Hongkong op straat komen voor vrijheid en democratie, zijn er het beste voorbeeld van.
Dirk Verhofstadt
