Terug van nooit echt weggeweest: de gelegenheidsdichter
De Morgen – 22-10-2018 – Kim Van de Perre
De literaire beau monde beschouwde het lang als lichtgewicht, maar met Vers gezocht breekt Stijn De Paepe een lans voor het gelegenheidsgedicht. Ook anderen zien een trend: “De kunst zit hem in het overstijgen van het moment.”
Je beste vriend vraagt of je misschien een woordje kan zeggen op zijn huwelijk. “Niks bijzonder hoor, gewoon een mooi, geestig, creatief tekstje”. Paniek. Angstzweet. Klamme handen. Hoezo ‘gewoon’? Probeer het maar eens: ontroerend schrijven zonder sentimenteel of stroperig te worden, gevat maar niet plat, persoonlijk doch universeel genoeg dat elk hart wordt geraakt.
Alleen daarom is Vers gezocht. Een gedicht voor elk moment van Stijn De Paepe een gat in de markt. De gedichtenbundel als ultiem redmiddel voor wie de juiste woorden zoekt maar ze (even) niet vindt. Of het nu om een huwelijk of een afscheid gaat, een jaardag of een nakend pensioen. Een fris alternatief voor de platgeciteerde Toon Hermans-verzen die op zowat elke jubileum- of overlijdensbrief prijken.
De Paepe pent al gelegenheidsgedichten neer sinds hij kan schrijven. In navolging van zijn grootvader, die overwinningen van voetbalclubs en diamanten huwelijken op papier fêteerde op bestelling. “Mensen raken in weinig, maar goed gemikte, rake bewoordingen, daar gaat het om”, zegt de dichter. “Rijm hoeft niet, maar ik hou ervan. Goede rijm maakt het catchy, muzikaal.” Zijn dagverzen worden gretig geretweet. Zo groeide het idee voor een boek. “Mensen hebben daar blijkbaar iets aan: gedichten die de wereld toegankelijk reflecteren, het alledaagse net iets specialer maken. Geen Hugo Claus, maar ook geen prietpraat.”
Klassieke oudheid
Gelegenheidsdichters zijn zo oud als de straat. In de klassieke oudheid reflecteerden dichters al poëtisch over (actuele) gebeurtenissen, net als de troubadours in de middeleeuwen. Maar eind 19de eeuw kreeg het genre een tik. De ‘schuld’ van de letterkundigen de Tachtigers, menen dichters en literatuurwetenschappers. Poëzie moest de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie zijn.
Gelegenheidsgedichten werden nog gebezigd, maar de term kreeg een minderwaardige bijklank. Karamelverzen, dat soort omschrijvingen. Dat meer toegankelijke light verzen à la Toon Hermans op zowat elk familiefeest van stal werden gehaald, hielp de reputatie van gelegenheidsverzen niet vooruit.
Maar kijk, het genre lijkt weer in de algemene achting te stijgen. De Paepe is geen unicum. NRC Handelsblad publiceert sonnetten van Ilja Leonard Pfeiffer, Maarten Inghels luistert Eenzame Uitvaarten op (met een project waarbij dichters voor eenzaam gestorvenen een persoonlijk gedicht op de uitvaart voordragen, red.) en ook Maud Vanhauwaert, de stadsdichter van Antwerpen, werkt soms ‘op bestelling’. Een tendens – zo u wil – die ook tegen de erfenis van diezelfde Tachtigers moet bekeken worden. Doordat dichters heel hard focusten op hun eigen diepe bron, verloren ze het publiek soms uit het oog, vertelt Vanhauwaert. Poëzie werd als niche bestempeld, moeilijk en hermetisch.
“Je merkt dat men de kloof tussen dichters en publiek probeert te dichten”, zegt Geert Buelens, dichter en hoogleraar literatuur aan de Universiteit van Utrecht. Door poëzie ook in kranten te plaatsen. En mede dankzij de dichters des vaderland en stadsdichters, die evengoed over gelegenheden en gebeurtenissen oreren. Buelens: “Als Bart Moeyaert een gedicht wijdt aan de moorden van Hans Van Themsche is dat meer dan een rijmpje plegen. Dan krijgt de gelegenheidsdichter een soort van sacrale functie, iemand die beantwoordt aan een moment van maatschappelijke noodzaak.”
Een goed gelegenheidsgedicht overstijgt volgens sommigen het momentane. Voormalig Antwerps stadsdichter Maarten Inghels is nog steeds geen fan van de titel. “Het veronderstelt iets vluchtig. Terwijl ik gedichten wil schrijven die binnen tien jaar nog relevant zijn.” Ook Vanhauwaert hoopt iets te maken dat zijn waarde behoudt. Zoals met haar recente, opblaasbaar gedicht De Beweging van Macht: gecreëerd voor de verkiezingen, maar een werk dat zijn urgentie behoudt. “Zelfs als dat niet het geval is, heeft een gelegenheidsgedicht zijn dienst bewezen. Niks om neerbuigend over te doen.”
Voor deze krant becommentarieert De Paepe als Moderne Rederijker ook politiek en bredere maatschappelijke gebeurtenissen in spitante versregels. “In mijn hart ben ik liefst de polemische, kwaaie, stekelige rederijker”, zegt hij. “Maar ik merk dat mijn gelegenheidsgedichten die eerder betrokken en zachtaardig zijn nog het vaakst gedeeld worden op sociale media.” Zoals over de dag van de leerkracht, of de dood van kleuter Mawda. “Ze bieden troost, een houvast.”
Stijn De Paepe, Vers Gezocht, Lannoo, 224 p. 19,99 euro