‘Het geheime boek van Sinterklaas’ vertelt de geschiedenis achter de sint
De ware toedracht van Sinterklaas en Piet

De Standaard – Inge Schelstraete – 02.12.2019

Kent u het geheim van Sinterklaas? Dan bent u oud genoeg om ‘Het geheime boek van Sinterklaas’ te lezen, met nog meer geheimen over leven en werk van de kindervriend. ‘Hij wordt er alleen magischer door’, vindt illustratrice Sassafras De Bruyn.

Het geheime boek van Sinterklaas is een boek voor kinderen, maar wel voor kinderen die groot genoeg zijn om hét geheim van Sinterklaas te kennen en het niet aan jongere broers en zussen te verklappen. En voor hun ouders, want de Nederlandse schrijfster Floortje Zwigtman en de Belgische illustratrice Sassafras De Bruyn verzamelden een schat aan verhalen over de man die ooit als bisschop aan zijn carrière begon, zijn uitgebreide netwerk van helpers (niet allemaal menselijk, laat staan Afrikaans) en zijn verre neven en nichten.

Het boek schrijft zo de geschiedenis van een traditie die al eeuwen oud is, maar in die tijd ook een paar reboots en spin-offs heeft gekend, om het in blockbusterterminologie te zeggen. ‘Floortje heeft behoorlijk veel historische research gedaan’, zegt De Bruyn, bekend van de portretten-met-een-verhaal die ze in Iedereen beroemd tekende. ‘Ik had de dankbare taak om de grappige en verrassende teksten die ze me toestuurde te illustreren.’

Zelf was ze het meest verrast dat er niet één, maar veertien heilige Nicolazen bestonden. ‘De Turkse heilige Nicolaas van Myra is wel een beetje bekend, denk ik. Maar veel legenden die aan hem worden toegeschreven, gaan eigenlijk over Nicolaas van Sion. Van de veertien heilige Nicolazen hebben er drie bijgedragen tot de figuur van Sinterklaas: Nicolaas de Pelgrim, Nicolaas van Myra en Nicolaas van Sion.’

Kerstkameel

Daarmee beantwoord je nog maar de vraag waar de Sint vandaan komt. Tegenwoordig heeft hij een uitgebreid netwerk neven en nichten, die ook in het boek aan bod komen. Santa Claus, de kerstman, is de bekendste. Maar Italiaanse kinderen krijgen hun cadeautjes van de heks Befana, Spaanse van de Drie Koningen, en christelijke Syrische kinderen van een kerstkameel.

‘Al die verhalen hebben toch dezelfde wortels’, zegt De Bruyn. ‘Zo komt Befana langs op 6 januari, Driekoningendag. Volgens de legende was zij een oude vrouw die op een winteravond het bezoek kreeg van drie mannen op kamelen. Ze ontving hen zo gastvrij dat zij haar de volgende ochtend uitnodigden om mee cadeautjes te brengen aan Jezus. De overdreven propere Befana weigerde omdat ze haar huis wou poetsen, kreeg daar spijt van en reisde hen achterna met een mand vol cadeautjes. Zij arriveerde te laat, maar deelde haar cadeautjes toch uit.’

‘Er zijn veel overeenkomsten in hoe de cadeautjes worden gebracht: zowel Italiaanse als Amerikaanse kinderen hangen bijvoorbeeld een sok aan de schouw. Het zijn ook altijd winterfeesten. Dat gaat natuurlijk terug op volkstradities: mensen vreesden dat de winter zou blijven duren en brachten een offer aan goede en kwade geesten opdat de lente vlug zou terugkeren.’

De helpers van de sint verschillen behoorlijk, maar begonnen vaak als boeman aan hun carrière. ‘In Oostenrijk en omstreken heb je de Krampus, een gemaskerde in vodden geklede figuur met een ketting. In Tsjechië word de heilige Mikulas bijgestaan door Cert en Andel, een duivel en een engel. Ook in Duitsland komt Sinterklaas nog vaak langs met duivels die stoute kinderen straffen.’

Het kinderfeest heeft in de geschiedenis ook onder vuur gelegen van protestanten die niet tuk waren op katholieke heiligen, of van pedagogen die vonden dat kinderen morele lessen moesten krijgen voor ze mochten snoepen. Dat brengt ons bij de huidige heisa over Zwarte Piet. Niemand wil vandaag de rol van boeman op zich nemen. En de Zwarte Piet die nu ter discussie staat, een Afrikaan in een pagepakje, werd pas in 1850 door de onderwijzer Jan Schenkman bedacht.

‘Ik denk dat het een troef is van dit boek, dat we de discussie over Zwarte Piet niet uit de weg gaan, maar ze historisch kaderen’, zegt De Bruyn. ‘Als je ziet hoeveel Sinterklaas en Piet veranderd zijn in de loop van de eeuwen, zul je het niet zo gek of bizar vinden dat hij alweer evolueert.’

Sint in een raket

‘Schenkman liet de sint ook in een stoomboot reizen, toen een hypermodern transportmiddel. Ik kan me voorstellen dat sommigen hun bedenkingen hadden bij die nieuwlichterij. Het is alsof je nu een verhaal zou maken waarin Sinterklaas in een raket reist.’

‘Ik denk dat de discussie gerelativeerd zou worden als meer mensen deze verhalen kenden. Je begrijpt de figuur van Sinterklaas veel beter’, zegt ze, alsof hij bij ons staat. ‘Maar ik geloof nog altijd in de sint! Het is niet omdat je meer over hem weet, dat zijn legende kleiner wordt. Hij is nu magischer dan ooit, voor mij.’

Inge Schelstraete

Brief aan Sinterklaas

Alleenstaande dame zoekt een lief,
Liefst eentje met het hart op de tong
En het verstand op de juiste plaats.

Lieve Sint, het hoeft geen nieuwe man te zijn,
Maar wel een open geest
En met veel gevoel voor humor.

Soms moet hij wel tegen een stootje kunnen,
Én hij moet zeker van katten houden,
En natuurlijk heel veel van mij!

Dank u Sinterklaas,
De groetjes,
Ook aan Zwarte Piet.

Micheline Baetens – 17 november 2014