Alternatieve geneeskunde

Dossier alternatieve geneeskunde: waarom de miljardenbusiness van oosterse kruiden zo gevaarlijk is.

HUMO – Maandag 5 november 2018

De Wereldgezondheidsorganisatie wijdt in haar lijst met ziektebeelden voor het eerst een hoofdstuk aan de traditionele Chinese geneeskunde. Dat veroorzaakt veel opschudding in de medische wereld, want het nut van die eeuwenoude Chinese geneeswijzen blijft zeer twijfelachtig. Maar de Chinese kruidenindustrie is een miljardenbusiness, en die richt zich nu op de grote markt van de westerse patiënten. Dankzij Humo slikt u geen andere onzin.

’80 tot 90 procent van de lichte aandoeningen geneest vanzelf, maar dat zul je in het alternatieve circuit niet horen: die willen middeltjes en therapieën verkopen’

HUMO Wat is die lijst van de WHO eigenlijk?
Patrik Vankrunkelsven (docent huisartsengeneeskunde aan de KU Leuven en directeur van het Centrum voor Evidence-Based Medicine) «Die lijst, de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD), is een door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beheerd register van alle mogelijke aandoeningen en diagnoses, van astma en clusterhoofdpijn tot een longontsteking en een tenniselleboog. Die staan er gedetailleerd in beschreven en zijn van een code voorzien. Zo weten artsen wereldwijd dat ze het over dezelfde ziektebeelden hebben.

Bij ons is het een belangrijk instrument voor ziekenhuizen, het RIZIV en de ziekenfondsen. Zij baseren zich op die codes om behandelingen terug te betalen.»

HUMO Behandelingen zelf staan er dus niet in?
Vankrunkelsven «Nee. Dat wil dus zeggen dat de WHO niet heeft gezegd dat acupunctuur werkt.»

HUMO Voorstanders hopen dat de beslissing van de WHO zal helpen om de traditionele Chinese geneeskunde erkend te krijgen. Zit dat erin?
Vankrunkelsven «Het is niet omdat de traditionele Chinese geneeskunde in die lijst wordt opgenomen, dat onze ziekenfondsen ze als een ernstige vorm van geneeskunde zullen beschouwen. Maar indirect kan de opname wel een invloed hebben.

Acupuncturisten die voor de erkenning van hun geneeswijze lobbyen, zouden kunnen verwijzen naar de ICD, waar dan ziektebeelden in beschreven staan als ‘pijn in de leverstreek die het gevolg is van een onevenwicht van yin en yang in de lever, zodat het lichaam verhit raakt’. Want over dat soort formuleringen gaat het dus.

Ik heb niet het gevoel dat het in België enige invloed zal hebben op het terugbetalingssysteem, toch niet op korte termijn.»HUMO Wat houdt de traditionele Chinese geneeskunde eigenlijk precies in?
Norbert Fraeyman (emeritus hoogleraar farmacologie aan de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de UGent) «80 à 85 procent van de Chinese geneeskunde is gebaseerd op kruidengeneeskunde. Die is zeer onoverzichtelijk en maakt gebruik van een paar honderd planten.»

HUMO Is de werking van die kruiden bewezen?
Fraeyman «We weten dat veel planten geneeskrachtige stoffen bevatten. In de taxus, een heester die bij veel mensen in de tuin staat, zit bijvoorbeeld een stof waarmee je tumoren kunt behandelen. Maar je moet de werkzame stoffen uit die planten kunnen halen. De roze maagdenpalm bevat vinblastine en vincristine, die ook werkzaam zijn tegen kanker, maar het heeft bijna dertig jaar geduurd voor men van die stoffen een medicijn kon maken.

Vaak heb je geen idee van de samenstelling van Chinese kruidenextracten. In zo’n extract zitten duizenden ingrediënten. De concentratie van de actieve stoffen in een plant is ook in sterke mate afhankelijk van de bloeiwijze, de bodem en zelfs het tijdstip van de dag waarop de plant wordt geoogst. Maar daar wordt in China geen rekening mee gehouden. Je weet nooit wat je koopt en of het wel werkt. Dat is een belangrijk verschil met de klassieke geneesmiddelen. Die worden op een gestandaardiseerde manier geproduceerd en hun werking is bewezen.»

Vankrunkelsven «Het gebruik van Chinese kruidenextracten kan zelfs tot ongevallen leiden. Soms zitten er te veel actieve stoffen in, zodat ze giftig zijn, of zijn ze met insecticiden of andere troep vervuild.»

Fraeyman «Een ander probleem is dat ze een invloed kunnen hebben op de werking van klassieke medicijnen. Sommige kruiden verhinderen dat klassieke middelen in de lever worden afgebroken. Daardoor heeft die medicatie een sterkere werking en dat kan gevaarlijk zijn. Omgekeerd kunnen ze de werking van klassieke geneesmiddelen afremmen.»

HUMO In de jaren 70 werd in Beijing aan de Academie voor Traditionele Chinese Geneeskunde artemisinine ontdekt, een zeer goed middel tegen malaria. De ontdekker kreeg in 2015 de Nobelprijs voor Geneeskunde.
Vankrunkelsven «Een Nobelprijs is helaas niet altijd een garantie voor kwaliteit (lacht). Linus Pauling, een Amerikaanse scheikundige die beweerde dat hoge doses vitamine C goed waren tegen zowat alle ziektes, iets wat ondertussen door de wetenschap is weerlegd, heeft hem óók ooit gekregen. Maar artemisinine is wel een werkzame stof. Omdat bestaande medicijnen vaak niet meer helpen tegen malaria, is elk nieuw middel zeer welkom.

Ook andere Chinese kruiden kunnen nuttig zijn, maar de meeste zijn nog niet grondig getest. Van die duizenden kruiden zijn er vast tientallen bruikbaar, maar zijn er ook honderden potentieel zeer gevaarlijk. En duizenden zijn misschien minder onschuldig dan ze lijken.»

Fraeyman «We hebben daar al ervaring mee in ons land. Aan het eind van de jaren 90 werden in de Antwerpse regio een tiental vrouwen ernstig ziek. Ze hadden voor een vermageringskuur een Chinees kruidenmiddel geslikt dat de giftige plant aristolochia bevatte. Die vrouwen hebben daar onherstelbare nierschade aan overgehouden.»

Vankrunkelsven «Een populair ingrediënt in die preparaten is neushoornpoeder, dat de potentie van mannen zou verhogen – een neushoorn kan erg lang copuleren, vandaar. Wel, zo’n hoorn bestaat uit keratine, net zoals onze vingernagels. Je kunt dus evengoed je eigen nagels opeten. Maar ook uit kikkers, slangen en exotische dieren worden stoffen gedestilleerd.»HUMO Een ander veelgebruikt ingrediënt is berengal. In kwekerijen in China, Laos, Zuid-Korea, Myanmar en Vietnam zitten duizenden beren in krappe kooien opgesloten, en wordt de gal via een katheter afgetapt. Dat brengt veel geld op: het zou om een markt van 2 miljard dollar gaan.
Vankrunkelsven «Aan gal worden al lang geneeskrachtige kwaliteiten toegeschreven. De oude Grieken hadden het over de gele en zwarte gal die onze gemoedstoestand zouden bepalen. Samuel Hahnemann, de grondlegger van de homeopathie, heeft daarop voortgebouwd. Ook in de Chinese ziekteleer speelt het om de één of andere reden een rol. Nu, we weten heel goed wat er in gal zit: als medicijn draagt het niets bij aan je gezondheid.»

HUMO Eén van de populairste kruidengeneesmiddelen is ginseng. Werkt dat?
Vankrunkelsven «Ginseng wordt als een energierijk product beschouwd omdat de wortels meestal tweeledig zijn en daardoor op een menselijk wezen lijken. De plant bevat wel allerlei actieve stoffen, maar de geneeskrachtige werking is onvoldoende bewezen.»

Fraeyman «Ginseng zou zowel je immuunsysteem verstevigen als je bloeddruk verlagen, alsof je twee geneesmiddelen zou slikken. Medisch gezien is het zeer onwaarschijnlijk dat twee totaal verschillende aandoeningen met dezelfde stof kunnen worden behandeld.»

4 centimeter diep

HUMO De andere grote pijler van de Chinese geneeskunde is de acupunctuur. De grondbeginselen daarvan lijken meer met filosofie dan met geneeskunde te maken te hebben.
Fraeyman «Dat geldt voor de hele Chinese geneeskunde. De acupunctuur gaat ervan uit dat ons lichaam bedekt is met een netwerk van meridianen, waar de levensenergie of qi door stroomt. Je hebt een reeks kleinere meridianen en twaalf hoofdmeridianen, die telkens verbonden zijn met een orgaan. Als je een nierprobleem hebt, zal de acupuncturist op de niermeridiaan prikken. De dunne naalden kunnen tot 3 of 4 centimeter diep gaan. Het hangt er uiteraard van af waar de acupuncturist prikt: op plaatsen waar een stevige spier zit, kun je dieper steken dan op een plek waar een bot zit, zoals de pols. Acupuncturisten met voldoende opleiding weten dat ook, maar anderen hebben minder notie van anatomie. Als ze bij de behandeling van rugpijn in een zenuw prikken, ga je tegen het plafond (lacht).

Er bestaan verschillende varianten: soms wordt er elektriciteit door de naalden gejaagd, en bij luxopunctuur wordt de huid met een sterke lichtbundel gestimuleerd. Zo behandelen acupuncturisten kinderen of volwassenen die bang zijn van naalden. Een andere vorm is moxibustie of moxatherapie: dan gebruiken ze naalden met bovenaan een klein platformpje waarop smeulende kruiden liggen. De warmte komt via de naald in het lichaam en zou de qi-stroom bevorderen of herstellen.»

HUMO Als we het goed begrepen hebben, speelt die qi een essentiële rol in de acupunctuur.
Fraeyman «Het valt op dat elke alternatieve geneeswijze veel nadruk legt op het bestaan van die levensenergie. In de homeopathie spreekt men van aangeboren energie, de osteopathie en chiropraxie hebben het over de energy flow. Let wel, de klassieke geneeskunde erkent die inwendige energie ook: dat is de capaciteit die een patiënt heeft om zonder hulp te genezen. De mens heeft voldoende energie om lichte aandoeningen als een griep of een verkoudheid te overwinnen.

De meridianen en de qi zijn maar een deel van het verhaal. Diagnoses worden gesteld op basis van het yin en yang-principe, de shen, de geest, en de jing, de originele levenssubstantie. Ook de vijf elementen – water, vuur, aarde, hout en metaal – spelen een rol. Die elementen kunnen elkaar voeden of controleren – hout voedt bijvoorbeeld vuur, water controleert vuur – en zijn allemaal gekoppeld aan organen, kleuren, smaken, seizoenen, planeten, lichaamsvloeistoffen, emoties, enzovoort. Hun geneeskunde is gebaseerd op een filosofie, en je moet bijna Chinees zijn om die te kunnen snappen. Het is allemaal hopeloos ingewikkeld.»

HUMO De Chinese geneeskunde heeft ook een aparte manier om een diagnose te stellen.
Fraeyman «Dat gebeurt op basis van de kleur en het uitzicht van de tong. De diverse delen van de tong corresponderen met verschillende organen. De Chinezen voelen de twee polsen ook niet op één plek, maar op drie verschillende punten, en elk punt levert andere informatie op. Maar door de pols loopt één slagader waarop je je vinger kunt leggen, en die geeft informatie over het hartritme. Als je nog iets anders voelt, is dat wishful thinking.»

HUMO Met solide wetenschap lijkt het allemaal weinig te maken te hebben.
Fraeyman «We moeten medisch-wetenschappelijk eerlijk blijven. De interactie tussen organen is in de westerse geneeskunde ook bekend, maar dan onder de naam comorbiditeit. Iemand kan bijvoorbeeld eczeem hebben en korte tijd later darmproblemen krijgen. De huid en de darmen staan met elkaar in verbinding, en ze kunnen allebei allergisch reageren op een stof. Het kan dus best zijn dat bepaalde organen met elkaar verbonden zijn, zoals de Chinese geneeskunde zegt. Maar diagnoses stellen op basis van hun filosofie is een brug te ver.»
HUMO Is de werking van acupunctuur ooit bewezen?
Vankrunkelsven «Men heeft het vaak geprobeerd, maar het is nog nooit wetenschappelijk aangetoond. We weten wel dat een naald inbrengen een groot effect heeft, ook in de klassieke geneeskunde: mensen zullen zich beter voelen als je een medicijn inspuit in plaats van het oraal toe te dienen, zelfs al is het geneeskrachtige effect hetzelfde. Het zit overigens niet alleen tussen de oren. Het placeboeffect zet in ons lichaam chemische processen in gang die pijnstillend kunnen werken. Dat effect is heel sterk aanwezig bij acupunctuur.»

HUMO Er zijn in ieder geval mensen die zich door acupunctuur geholpen voelen.
Fraeyman «Er is één prikpunt dat vrij goed werkt bij misselijkheid en maagproblemen. Kankerpatiënten hebben door hun medicatie vaak maag- en darmklachten. Zij kunnen er dus zeker baat bij hebben. Bij zwangere vrouwen kan het ook helpen tegen ochtendmisselijkheid.»

Vankrunkelsven «We weten niet waarom acupunctuur bij sommige lichte aandoeningen werkt, maar ook bij chronische pijn werkt het soms. Of dat te verklaren valt door het placebo-effect, zullen we nooit weten. Maar we weten wel zeker dat er nog nooit iemand van borstkanker is genezen door acupunctuur. Toen ik in de jaren 80 als arts begon, wist ik dat een patiënt met borstkanker binnen de vijf jaar bijna zeker overleden zou zijn. Nu kan zo’n patiënt genezen of nog heel lang leven. Dat hebben we aan de klassieke geneeskunde te danken. Als ernstig zieke mensen te lang bij acupunctuur of andere alternatieve geneeswijzen blijven hangen, kunnen ze wél snel overlijden. Ik verwijs patiënten nooit door naar een acupuncturist.»

HUMO Acupuncturisten behandelen mensen met slaapproblemen, stress, migraine, zwangerschapskwalen, menstruatieklachten, vruchtbaarheidsproblemen, ADHD en zelfs mensen die willen stoppen met roken.
Vankrunkelsven «Alles wat duur genoeg is, helpt om te stoppen met roken. Naarmate iets duurder is, hebben mensen de indruk dat het beter werkt. Als ik een handoplegging zou doen tijdens een gewone consultatie, zal die veel minder effect hebben dan die van één of andere goeroe die er 1.000 euro voor vraagt en je verzekert dat je dan zult stoppen met roken. Of het na drie jaar nog werkt, durf ik wel te betwijfelen.»

HUMO Er bestaat ook een westerse versie van de klassieke acupunctuur: dry needling. Werkt die?
Fraeyman «Dry needling laat de Chinese filosofie achterwege en heeft het niet over acupunctuurpunten, maar over trigger points. Dat zijn knooppunten tussen spierweefsel, zenuwen en pezen die gevoeliger zijn voor pijn en die je kunt aanprikken. Je kunt ze ook stimuleren met warmte of trillingen. Over hoe je die triggerpunten moet omschrijven, bestaat nog discussie in de medische wereld, maar dat het in sommige gevallen werkt, is zeker.»

Vankrunkelsven «Ik ben er niet zo’n voorstander van. Kinesitherapeuten passen dry needling soms toe bij aandoeningen waarvoor al een goede klassieke behandeling bestaat. Het wordt nog verder onderzocht, maar veel overtuigende studies over het nut zijn er niet.»

HUMO Ook voetreflexologie of reflexzonetherapie is een onderdeel van de traditionele Chinese geneeskunde.
Vankrunkelsven «In die discipline wordt de voetzool ingedeeld in zones die corresponderen met delen van het lichaam, bijvoorbeeld het brein, de lever of de maag. Aan de voetzool kun je zogezegd voelen met welk orgaan of lichaamsdeel er iets mis is. Door bepaalde punten op de voet te masseren kan je de energiedoorstroming herstellen en zo het zieke orgaan genezen. Een goede voetmassage kan ongetwijfeld deugd doen, maar ook voor het medische nut van die behandeling is er geen enkel wetenschappelijk bewijs.»

Netjes terugbetaald

HUMO Hoe is te verklaren dat veel mensen hun heil blijven zoeken in de Chinese geneeskunde en andere alternatieve geneeswijzen?
Fraeyman «Vaak gaat het om patiënten met chronische ziekten die de klassieke geneeskunde niet zo goed kan genezen. Die zoeken dan een alternatieve behandeling, en therapeuten spelen daar maar al te graag op in. In de klassieke geneeskunde is één van de opties niets doen, want 80 tot 90 procent van de lichte aandoeningen geneest vanzelf. Iemand met griep kun je bijvoorbeeld beter laten uitzieken. Die optie zul je in het alternatieve circuit niet snel horen. Elke kruidendokter of homeopaat vindt dat hij een middel móét geven. Ze spelen ook in op de kwetsbaarheid van de patiënt: ze geven hem aandacht, waardoor hij zich aanvaard en veilig voelt, en alleen al daardoor schat hij de therapeut hoog in. Een alternatieve behandeling kan ook een licht placebo-effect hebben. Mensen denken dan dat ze genezen zijn door de behandeling, terwijl ze anders óók weer gezond waren geworden.

Als het gaat over levensbedreigende aandoeningen, is het een ander verhaal: dan is de kans op spontane genezing zo goed als nul. Kankerpatiënten voelen zich doodziek, niet door de tumor, maar door de bijwerkingen van de medicatie. Op een bepaald moment zoeken ze hun heil bij een alternatieve therapeut. Als die zegt dat de patiënt moet stoppen met de medicatie, voelt die zich na veertien dagen genezen. Niet omdat de tumor verdwenen is, maar omdat de bijwerkingen weg zijn. Als hij een jaar later overlijdt, is hij al vergeten dat hij de enige manier om te genezen heeft laten vallen. Gelukkig komt dat minder voor dan vroeger.»

HUMO Acupunctuur en andere alternatieve geneeswijzen hebben bij ons een dubbelzinnig statuut. Ze zijn als geneeswijze niet helemaal officieel erkend, maar het RIZIV betaalt de behandelingen wel onder voorwaarden terug.
Fraeyman «Een ziekteverzekering is gebaseerd op solidariteit. Je kunt je afvragen of iedereen moet meebetalen voor een behandeling waarvan bekend is dat ze niet helpt. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block beklemtoont graag dat ze elke euro twee keer moet omdraaien. Wel, er bestaan goede geneesmiddelen tegen kanker die nu weinig worden gebruikt, omdat ze zeer duur zijn. Is het dan verantwoord om behandelingen met alternatieve geneeswijzen terug te betalen, als het nut daarvan op zijn minst twijfelachtig is? Daar zouden we ons toch over moeten bezinnen.»

HUMO Waarom neemt de WHO een vorm van geneeskunde op in de ICD-lijst als het nut ervan omstreden is? Is het een eerste stap om, onder druk van Beijing, de traditionele Chinese geneeskunde wereldwijd aanvaardbaar te maken?
Vankrunkelsven «Dat is de vrees van veel waarnemers. Het vorige hoofd van de WHO, de Chinees-Canadese Margaret Chan, was een groot voorstander van de traditionele Chinese geneeskunde. Zij heeft de organisatie van 2006 tot 2017 geleid en ze heeft hard haar best gedaan om de Chinese geneeswijzen in de klassieke geneeskunde te integreren.»

Fraeyman «De WHO heeft al herhaaldelijk haar voorkeur voor Chinese geneeskunde en andere alternatieve geneeswijzen geuit. In 2000 heeft ze een publicatie pro acupunctuur uitgebracht, maar die moest ze na luid wetenschappelijk protest weer intrekken.

Deze nieuwe stap vind ik in ieder geval geen goede zaak. Volgens de Chinese geneeskunde is er bijvoorbeeld een orgaan dat ‘de drievoudige verwarmer’ heet. Ze hebben het ook over ‘de acht principes’, ‘de drie schatten’ en ‘de vijf elementen’. Ik zie niet in hoe je die begrippen in de westerse geneeskunde kunt inpassen.

Het idee om de traditionele Chinese geneeskunde in kaart te brengen en te uniformiseren is op zich niet verkeerd, maar het is vooral zinvol voor de regio waar die wordt beoefend. Het lijkt me niet nuttig om ze te willen mengen met onze westerse geneeskunde. De WHO maakt beter twee aparte lijsten.»

HUMO Het zou volgens sommigen ook passen in de strategie van de Chinese president Xi Jinping, die in de traditionele Chinese geneeskunde een grote bron van inkomsten ziet. Nu al lokken centra voor Chinese geneeskunde in het buitenland massa’s klanten. Een erkenning door de WHO is dan mooi meegenomen.
Vankrunkelsven «Het zou me niet verbazen dat er een verborgen economische agenda achter zit. De uitvoer van Chinese kruiden is een miljardenbusiness. Ik wil Xi Jinping geen dictator noemen, maar het valt wel op dat dictatoriale regimes zich vaker aangetrokken voelen tot alternatieve geneeswijzen. De homeopathie was in het begin van de 20ste eeuw bijna verdwenen in Duitsland, maar nazibonzen Albert Speer en Rudolf Hess hebben ze weer op de kaart gezet. Er zijn ook heel wat experimenten mee gedaan in de concentratiekampen.

Mao is op een bepaald moment ook de Chinese kruidengeneeskunde beginnen te promoten. Hij geloofde er zelf niet in, maar hij zag het als een voor alle Chinezen toegankelijke vorm van geneeskunde en een goedkoop alternatief voor degelijke medische zorg. De huidige Chinese leiders beschouwen die traditionele geneeskunde als een belangrijke economische activiteit. En mensen willen bedrogen worden, hè. Als rijke Saudi’s en Russen in dure kuuroorden hun geld willen vergooien, vind ik dat nog niet eens zo erg. Maar dat de WHO en ernstige wetenschappers dat spel meespelen, vind ik zorgwekkend.»

HUMO Kortom, voorlopig hoeven we de huisarts niet te verruilen voor de kruidendokter of voetreflexoloog?
Vankrunkelsven «Zolang serieuze mensen het hier voor het zeggen hebben en zolang ik argumenten kan aanbrengen, zal dat niet gebeuren. Over mijn lijk!»

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *