Roger Scruton (1944-2020)

Interview Alicja Gescinska over Roger Scruton (1944-2020)

Ze was het vaak oneens met de Britse conservatieve denker Roger Scruton, die zondag is overleden. Maar Alicja Gescinska noemt hem ook haar beste vriend.
‘Politici die zich op Scruton beroepen, hebben hem zelden goed gelezen’

De Standaard – Wouter Woussen – 14.01.2020

Wat is het belangrijkste dat u zich van ­Roger Scruton zult herinneren?

Alicja Gescinska: ‘We waren tien jaar intens bevriend. Hij was een goed mens, bezorgd om de wereld, de natuur, de dieren. Hij gaf om zijn medemensen, mensen hielden van hem. Zijn levensingesteldheid werd gekenmerkt door een grote zin voor verantwoordelijkheid. Ik deelde zijn bezorgdheden, al kon ik mij niet vinden in al zijn oplossingen. Politiek zaten we regelmatig op een andere lijn (Gescinska stond bij de jongste verkiezingen op een lijst van Open VLD, red.). Hij was voor de Brexit, ik was ertegen. We verschilden van mening over grote en kleine zaken. We zagen dat niet als een reden om het gesprek te staken, maar juist om een fles open te trekken en de dialoog aan te vatten. Ik was een van de enigen die zijn manuscripten mochten lezen voor ze gepubliceerd werden. Hij liet mij dat doen, precies omdat ik anders was.’

Zal hij de komende decennia invloedrijk blijven?

‘Zijn naam hoort thuis naast die van Edmund Burke en Michael Oakeshott. Niemand zou zich de komende vijftig jaar “conservatief” mogen noemen zonder zich door zijn werk heen te worstelen.’

Hoe groot is zijn politieke invloed?

‘Zijn politieke invloed is helemaal niet groot. Als de conservatieve politici zijn werk écht zouden lezen, zou de wereld er veel beter uitzien. Dan zouden conservatieven bijvoorbeeld de grootste pleit­bezorgers zijn voor de bescherming van de natuur. Het conserveren van de aarde was voor hem bij uitstek een conservatieve bezorgdheid. Je hoort ook nooit een linkse politicus zeggen: “Dat heeft hij goed verwoord.” Hij was een misbegrepen denker. De meeste van zijn critici struikelen al over het feit dat hij conservatief was, nog voor ze een woord van hem hebben gelezen. De politici die graag zijn naam laten vallen, zijn net zo vooringenomen in hun selectiviteit. Ze geven niet om zijn inzichten, maar zijn er alleen in geïnteresseerd hem voor hun kar te spannen. Zeldzaam zijn de politici die zich op Roger Scruton beroepen en hem ook echt goed gelezen hebben.’

Heeft Thierry Baudet hem goed gelezen?

‘Het is niet het moment om over de politieke nalatenschap van Roger te praten, of aan politieke recuperatie te doen. Sowieso was Roger de laatste jaren erg ontgoocheld in de discrepantie tussen het filosofische conservatisme en het conservatisme in de politiek. Hij had niet het gevoel dat zijn filosofie echte politieke vertegenwoordiging kreeg, niet in Engeland, niet elders. Voor de conservatieve regeringen van Theresa May en later ­Boris Johnson had hij een onbezoldigde adviseursfunctie. Als een soort Britse bouwmeester moest hij nadenken over mooie sociale woningen, tot hij van racisme werd beschuldigd na een interview in de New Statesman. Ze hebben hem toen snel ontslagen. Pas toen bleek dat hij verkeerd was geciteerd, kreeg hij zijn baan terug. Die aanpak zegt meer over de Britse Conservatieve Partij dan over hem. Hij werd gebruikt en in de kou gezet.’

In dat interview toonde hij onder meer ­begrip voor islamofobie. Was hij zelf islamofoob?

‘Hij uitte conceptuele bezwaren tegen de term “islamofobie”. Dat is niet hetzelfde als ontkennen dat haat, racisme en vooroordelen echt zijn. Het is de taak van een filosoof om na te denken over concepten en termen. Hij heeft meer voor individuele moslims gedaan dan veel van zijn critici. Het verwijt islamofoob te zijn, dankt hij aan het feit dat hij een boek schreef over problemen die nu iedereen onderkent, bijvoorbeeld dat sommige moslims hun religie en de ­religieuze wet boven de seculiere wet plaatsen.’

U zegt dat hij gebruikt werd. Tegelijk prijst u zijn intelligentie. Was hij dan ­naïef?

‘Hij was niet naïef. Hij wist dat zijn naam misbruikt wordt door politici die zich interessanter willen maken. Wie blindelings in het verhaal van die politici trapt, zou ik naïef noemen. Toen ik hem leerde kennen, zei hij: “Ik hoop dat je mij leert kennen door wie ik ben en niet door wat je over mij leest.” Hij was een milde ziel, te zachtaardig om in de clinch te gaan. En toch was hij moedig. Tijdens de Koude Oorlog hielp hij boeken en ­medicijnen naar Tsjechië en Polen te smokkelen. Hij hield clandestiene lezingen achter het IJzeren Gordijn, toen zijn linkse critici de communistische dictatuur nog vergoelijkten.’

Hij schreef onder meer een verdediging van de vossenjacht. Dat is een verhit ­debat in het Verenigd Koninkrijk. Schuilde er ook een provocateur in hem?

‘Dat boek was geen provocatie, maar een oprechte verdediging van een traditie waar hij erg van hield. Vossen die sterven bij de vossenjacht, hebben een beter leven dan de meeste dieren in onze voedselindustrie. Hij wilde mensen doen nadenken, ook over dingen waar ze het niet mee eens zijn. Hij kon dat heel goed. Hoe vaak we het ook oneens waren, we hebben nooit ruzie gehad.’

Welke van zijn boeken zou u aaanraden?

‘Dat hangt af van de interesse en kundigheid van de lezer. Zijn oeuvre is breed en diep. Het beschrijft een heel wereldbeeld. Hij heeft meer boeken geschreven dan de meeste mensen in hun leven ­lezen. Wie een greep wil krijgen op zijn conservatieve filosofie, zou ik Groene filosofie aanraden. Hij schreef niet alleen over de maatschappij en politiek, maar ook over de geschiedenis van de filosofie hoogstaande, toegankelijke boeken. En hij was ook romancier en schreef kort­verhalen, libretti, gedichten. Dus doe zijn laatste verhalenbundel er ook maar bij: Souls in the twilight. Maar esthetica was echt zijn levenswerk: de filosofie van schoonheid, vooral in muziek en architectuur. Dus ik zou ook The aesthetics of music aanraden. Dat zag hij als zijn belangrijkste bijdrage aan de filosofie. Of misschien toch het meer toegankelijke Schoonheid. Schoonheid was het epi­centrum van zijn leven en denken.’

Wat was zijn definitie van schoonheid?

‘Schoonheid valt, zoals alle waarde­volle dingen, niet in een definitie te gieten. Hij probeerde vooral de ervaring van schoonheid die wij als mensen hebben, te begrijpen. De esthetische ervaring is een zingevende, eerder dan een zintuiglijke ervaring. Ze maakt dat we ons thuis­voelen in de wereld, en biedt troost. Al weet ik niet welke schoonheid troost biedt bij het verlies van een vriend.’

Scruton had kanker en wist dat hij niet lang meer zou leven. Hoe stond hij daar­tegenover?

‘Hij was niet bang voor de dood, wel voor het lijden. Hij klaagde niet, want hij wist dat hij een mooi leven had gehad. Met de dood voor ogen, begreep hij waar het leven grotendeels om draait, en dat is dankbaarheid.’

BOEK

Schoonheid
Roger Scruton

Samenvatting

Van landschappen tot lichamen en van symfonieën tot de sterrenhemel, schoonheid heeft de mens altijd aangetrokken en in verwarring gebracht. Volgens Plato is schoonheid de stimulans voor het verlangen naar een hogere wereld. Schoonheid kan echter ook gevaarlijk zijn, zoals de schoonheid van Carmen, verontrustend zoals de schoonheid van Michelangelo’s David of zelfs immoreel wanneer Salomé in het gelijknamige muziekdrama van Richard Strauss de levenloze mond van Johannes de Doper kust.

Maar wat verstaan we precies onder ‘schoonheid’, en welke plaats zou ze in ons leven moeten innemen? In dit levendige en prikkelende boek betoogt Roger Scruton dat schoonheid in alle opzichten net zo belangrijk is als Plato dacht, en in geen geval mag worden afgedaan als slechts een subjectief gevoel. Integendeel, schoonheid is fundamenteel voor een goed leven en zonder een gemeenschappelijke waardering van schoonheid zal onze wereld ophouden een thuis te zijn voor de menselijke soort.