“Die plek was één grote berg van uit elkaar gereten mensenvlees. Op de plaatsen waar de aarde bloed had gedronken, krioelde het van de vliegen. Je zag geen lijken, maar waarschijnlijk lagen ze onder een klein laagje aarde in de vlakbij gelegen granaattrechters. Hun aanwezigheid bleek uit de stank van rottend vlees. Overal lagen brokstukken, verbrijzelde geweren, gescheurde ransels, waaruit tedere brieven en angstvallig bewaarde dierbare herinneringen dwarrelden en door de wind werden verspreid.”
In 1916 zag soldaat Louis Barthas [1879-1952] in Verdun een massagraf. Dat schokte hem tot in het diepst van zijn ziel, zo blijkt uit bovenstaande passage uit zijn dagboek. Barthas was voorheen korporaal, maar verloor zijn strepen toen hij openlijk inging tegen een bevel van zijn kapitein:
“Als gewone soldaat herwon ik mijn onafhankelijkheid, mijn vrijheid om kritiek te leveren, om te haten, te vervloeken en dit militarisme te veroordelen dat de oorzaak was van deze afschuwelijke wereldwijde slachting.” De wereld zal altijd nood hebben zulke ‘gewone’ soldaten…
11 november, Wapenstilstand. We will remember them.
